Πέμπτη 30 Σεπτεμβρίου 2010

ΛΑΤΙΝΙΚΑ Γ΄ ΕΝΟΤΗΤΑ 25η


ΚΕΙΜΕΝΟ  Πώς ένα σύκο στάθηκε αφορμή να καταστραφεί η Καρχηδόνα

Cato attulit quodam die in curiam ficum praecocem ex Carthagine ostendesque patribus " Interrogo vos " inquit "quando hanc ficum decerptam esse putetis ex arbore". Cum omnes recentem esse dixissent, "Atqui ante tertium diem" inquit "scitote decerptam esse Carthagine. Tam prope a muris habemus hostem! Itaque cavete periculum, tutamini patriam. Opibus urbis nolite confidere. Fiduciam quae nimia vobis est, deponite. Neminem credideritis patriae consulturum esse, nisi vos ipsi patriae consulueritis. Mementote rem publicam in extremo discrimine quondam fuisse!" Statimque sumptum est Punicum bellum tertium quo Carthago deleta est.
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Κάποια μέρα ο Κάτωνας έφερε στη Σύγκλητο ένα σύκο πρώιμο από την Καρχηδόνα και δείχνοντας το στους Συγκλητικούς είπε: «Σας ρωτώ (να μου πείτε), πότε νομίζετε πως το σύκο αυτό κόπηκε από το δέντρο». Όταν όλοι απάντησαν πως ήταν φρέσκο, αυτός συνέχισε/είπε: «Κι όμως, μάθετε πως κόπηκε στην Καρχηδόνα πριν τρεις μέρες. Τόσο κοντά στα τείχη μας έχουμε τον εχθρό! Φυλαχτείτε λοιπόν από τον κίνδυνο και προστατεύστε την πατρίδα. Μη στηρίζεστε στις δυνάμεις της Ρώμης . Να αποβάλετε την υπερβολική σας αυτοπεποίθηση. Μην πιστέψετε πως θα ενδιαφερθεί κανείς για την πατρίδα, αν εσείς οι ίδιοι δε φροντίσετε γι' αυτήν. Θυμηθείτε πως κάποτε η πατρίδα μας βρέ­θηκε στον έσχατο κίνδυνο!».  Κι αμέσως (οι Ρωμαίοι) ξεκίνησαν τον τρίτο Καρχηδονιακό πόλεμο, που στη διάρκεια του καταστράφηκε η Καρχηδόνα.

ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ
ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ
Α' ΚΛΙΣΗ 
curia -ae
patria-ae
fiducia -ae ο πληθ. (fiduciae -arum) δεν  χρησιμοποιείται (αφηρημένη έννοια)
Β' ΚΛΙΣΗ
ficus -i (θηλ.) κατά τη δ' κλίση σχηματίζει τους τύπους σε -us και -u
bellum -i
murus -i   στον πληθ, muri -orum
periculum -i
Γ ΚΛΙΣΗ
Cato -onis   χωρίς πληθ.
Carthago -inis   χωρίς πληθ.
pater - patris (αρσ.)   γεν. πληθ. patrum
arbor -oris (θηλ.)
hostis -is (αρσ.)    γεν. πληθ. hostium
 ops, opis   (θηλ.): βοήθεια
opes – opum (στον  πληθ= ισχύς, πλούτος)
discrimen -inis (ουδ.)
urbs - urbis (θηλ.)    γεν. πληθ. urbium
Δ' ΚΛΙΣΗ
ficus -us (θηλ.) κατά τη δ' κλίση σχηματίζει μόνο τους τύπους σε -us και -u
Ε' ΚΛΙΣΗ
dies - diei - diei - diem - dies - die (αρσ.)
dies - dierum - diebus - dies - dies - diebus
res - rei - rei - rem - res - re (θηλ.)
res - rerum - rebus - res - res - rebus (res publica: πολιτεία)
ΕΠΙΘΕΤΑ
Β' ΚΛΙΣΗ
tertius -a -um     (τακτικό αριθμ.)
nimius -a -um
publicus -a -um
extremus -a -um υπερθ. του επιθ. exterus -a -um
Punicus -a -um
Γ' ΚΛΙΣΗ
praecox – praecocis
omnis -is -e
recens - recentis
ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ
quidam, quaedam, quoddam (αόριστη επιθετική)
tu (προσωπική)
hic, haec, hoc (δεικτική)
qui, quae, quod (αναφορική)
nemo (αόριστη ουσιαστική)
ipse, ipsa, ipsum (οριστική)
ΡΗΜΑΤΑ
1H ΣΥΖΥΓΙΑ
interrogo, interrogavi, interrogatum, interrogare
puto, putavi, putatum, putare
tutor, tutatus sum, tutatum, tutari αποθ.
2H ΣΥΖΥΓΙΑ
habeo, habui, habitum, habere
deleo, delevi, deletum, delere
caveo, cavi, cautum, cavere
3H ΣΥΖΥΓΙΑ
affero, attuli, allatum, afferre (προστ. ενεστ. affer)
ostendo, ostendi, ostentum και ostensum, ostendere
inquam
decerpo, decerpsi, decerptum, decerpere
dico, dixi, dictum, dicere (προστ. ενεστ. dic)
nolo, nolui, -, nolle  
confido, confisus sum, confisum, confidere ημιαποθ.
depono, deposui, depositum, deponere
credo, credidi, creditum, credere
consulo, consului, consultum, consulere
memini, meminisse
sumo, sumpsi, sumptum, sumere
4H ΣΥΖΥΓΙΑ
scio, sci(v)i, scitum, scire  
ΒΟΗΘΗΤΙΚΟ ΡΗΜΑ: sum, fui, -, esse
ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΑ
quando
tam
prope
quondam    statim

Δευτέρα 27 Σεπτεμβρίου 2010

«Η ΦΑΡΜΑΚΩΜΕΝΗ ΣΤΟΝ ΑΔΗ» ΚΑΙ «Ο ΚΡΗΤΙΚΟΣ» ΤΟΥ ΣΟΛΩΜΟΥ

Στο εξαιρετικό περιοδικό "Θέματα Λογοτεχνίας" των εκδόσεων Γκοβόστη τεύχος 13, σελ. 58-65 έκδ. 1999- 2000  διάβασα τη μελέτη του Peter Mackridge της οποίας απόσπασμα εκτενέστατο αντιγράφω για όλους τους εμπλεκόμενους με τη Λογοτεχνία Κατεύθυνσης:

     ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΑΥΡΟ ΑΔΗ ΣΤΗ ΘΥΡΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΣ: «Η ΦΑΡΜΑΚΩΜΕΝΗ
ΣΤΟΝ ΑΔΗ» ΚΑΙ «Ο ΚΡΗΤΙΚΟΣ» ΤΟΥ ΣΟΛΩΜΟΥ.  Peter Mackridge

....Είναι φανερό ότι η «Φαρμακωμένη στον Άδη» και «Ο Κρητικός» είναι δίδυμα ποιήματα, καθώς εμπνεύστηκαν από παρόμοιες αντιλήψεις και γεννήθηκαν σχεδόν ταυτόχρονα. Αν η γραφή της «Φαρμακωμένης στον Άδη» προηγήθηκε της γραφής του «Κρητικού», όπως υποστηρίζει η Τσαντσάνογλου, τότε το χρονικό διάστημα που μεσολάβησε θα πρέπει να ήταν μικρό. Πάντως, οι αριθμοί που προέταξε ο Σολωμός σε ορισμένες ενότητες των δύο ποιημάτων δείχνουν ότι ο αναγνώστης θα έπρεπε να διαβάσει πρώτα τη «Φαρμακωμένη στον Άδη» και, αμέσως μετά, τον «Κρητικό». Πάντως πιστεύω ότι «Η Φαρμακωμένη στην Άδη» και «Ο Κρητικός» δεν μπορούν παρά να διαβαστούν ως οι δυο όψεις του ίδιου νομίσματος.
Και στα δυο ποιήματα υπάρχει ένα ερωτικό ζευγάρι, και ο ένας από τους εραστές πεθαίνει πρώτος. Στη συνέχεια, και οι δύο (και ο ζωντανός και ο πεθαμένος) περιμένουν με ανυπομονησία να συναντηθούν πάλι στη μεταθανάτια ζωή, όπου θα τους εξασφαλιστεί η αθανασία λόγω της αγνότητας του ερωτά τους. Ορισμένες επιμέρους ομοιότητες ανάμεσα στα δυο ποιήματα βρίσκονται στην περιγραφή της νέας γυναίκας στον «μαύρον Άδη» και της αρραβωνιαστικιάς «στη θύρα της Παράδεισος». Στη «Φαρμακωμένη στον Άδη» ο ποιητής γράφει ότι στο μέτωπο της ηρωίδας «έτρεμαν τα λουλούδια τα λευκά της παρθενίας» - φράση που μας βοηθάει να ερμηνεύσουμε τη λιτότερη διατύπωση του «Κρητικού» («της τρέμαν τα λουλούδια). Σωστά συν¬δέει ο Στ. Αλεξίου τα λουλούδια με «το στεφάνι των άγαμων νεκρών» το οποίο φοράει καθεμιά από τις δυο γυναίκες. Στα δυο ποιήματα το τραγούδι της νέας γυναίκας το ακούν με θαυμασμό οι «ίσκιοι» στον Άδη και οι «αχνοί αναστημένοι» στη «θύρα της Παράδεισος» αντιστοίχως. Και στα δυο ποιήματα τα πρόσωπα εκφράζουν την εμπειρία τους από την άγρια και την ήρεμη πλευρά της φύσης. Στα ιταλόγλωσσα σχέδια της «Φαρμακωμένης στον Άδη» η νέα ηρωίδα περιγράφει δυο περιστατικά που έζησε, μαζί με τον εραστή της, με φόντο το φυσικό περιβάλλον. Στο πρώτο περιστατικό οι δυο εραστές βρίσκονταν σε πλοίο σε τρικυμία, αλλά η ηρωίδα δεν φοβόταν, καθώς ο έρωτας της για τον σύντροφο της ήταν πιο δυνατός από τη φύση. Στο δεύτερο, οι δυο εραστές βρίσκονταν μέσα σε φυσικό περιβάλλον θεϊκής γαλήνης, όπου όμως, παραδόξως, η νέα γυναίκα άρχισε ξαφνικά να φοβάται και να σκέπτεται ότι ο Χάρος θα είναι γλυκός. Στον «Κρητικό», την αρχική τρικυμία τη διαδέχεται η υπερφυσική γαλήνη, ενώ ο αφηγητής αναλογίζεται και τις ειδυλλιακές πλευρές της κρητικής φύσης, όταν προσπαθεί μάταια να περιγράψει τον μαγικό ήχο που άκουσε μετά την εξαφάνιση της Φεγγαροντυμένης.
Και στα δυο ποιήματα ο ένας από τους εραστές έχει ήδη πεθάνει πριν από τον χρόνο της αφήγησης. Στη «Φαρμακωμένη στον Άδη» πεθαίνει πρώτα η γυναίκα, για να την ακολουθήσει ο εραστής της λίγο μετά. Και στον «Κρητικό» η αρραβωνιαστικιά πεθαίνει πρώτη, ενώ ο ήρωας/αφηγητής παραμένει ζωντανός στο τέλος του ποιήματος. Και στα δυο ποιήματα ο θάνατος χωρίζει τους εραστές, οι οποίοι μένουν ολομόναχοι σε δυο διαφορετικούς χώρους (Άδης-γη και γη-Ουρανός αντιστοίχως), περιμένοντας την ώρα που θα συναντηθούν. Οι ομοιότητες όμως ανάμεσα στα δυο ποιήματα τονίζουν τις αντιθέσεις.
Στον «Κρητικό» παρατηρούμε την αντιστροφή των όρων της «Φαρμακωμένης στον Άδη», από πολλές απόψεις. Η πρώτη διαφορά ανάμεσα στα δυο ποιήματα αφορά τη μετρική μορφή. Ενώ και τα δυο ποιήματα γράφονται σε δεκαπεντασύλλαβους με ζευγαρωτή ρίμα, το μετρικό σχήμα της «Φαρμακωμένης στον Άδη» είναι τροχαϊκό, ενώ του «Κρητικού» είναι ιαμβικό. Επίσης, κάθε ζεύγος στίχων στη «Φαρμακωμένη στον Άδη» αποτελεί ξεχωριστό δίστιχο που καταλήγει σε τελεία ή θαυμαστικό, ενώ στον «Κρητικό» οι στίχοι συσσωρεύονται για να διαμορφωθούν προτάσεις ποικίλης έκτασης.
Προχωρώντας τώρα από το μετρικό σχήμα στην αφηγηματολογική δομή των δυο ποιημάτων, παρατηρούμε ότι, ενώ η αφήγηση και στις δύο περιπτώσεις αρχίζει in medias res, από οποιαδήποτε άλλη άποψη η αφηγηματική εικόνα είναι τελείως διαφορετική. Η «Φαρμακωμένη στον Άδη» χωρίζεται σε δύο μέρη: στο πρώτο μέρος ακούμε το τραγούδι που λέει η νέα γυναίκα μόλις φτάσει στον Άδη και στο οποίο διηγείται ορισμένα από τα περιστατικά της ζωής της, ενώ στη συνέχεια απευθύνεται στον εραστή της• στο δεύτερο μέρος ο τριτοπρόσωπος αφηγητής περιγράφει την αντίδραση των «ίσκιων» στο τραγούδι της νέας και, τέλος, την άφιξη του εραστή. Στον «Κρη¬τικό», αντιθέτως, μοναδικός αφηγητής σ' όλο το ποίημα είναι ο ίδιος ο ήρωας, ο οποίος διηγείται τις εμπειρίες του από τη στιγμή που πέφτει το πρώτο αστροπελέκι, φωτίζοντας τη θάλασσα και τη μακρινή στεριά, μέχρι τη στιγ¬μή που αποθέτει το νεκρό πλέον σώμα της αρραβωνιαστικιάς του στον γιαλό. Έχουμε την εντύπωση ότι ο Σολωμός πειραματίζεται με δύο απόψεις, παρουσιάζοντας την κατάσταση από την οπτική γωνία μιας γυναίκας στο πρώτο ποίημα και από την οπτική γωνία ενός άντρα στο δεύτερο. Υπενθυ¬μίζω ότι ο Σολωμός επιχείρησε παρόμοιο πείραμα και στους «Ελεύθερους πολιορκημένους», όπου στο Β' σχεδίασμα παρουσιάζει έναν από τους «πολεμάρχους» να θυμάται τη νεκρή αρραβωνιαστικιά του, ενώ στο Γ' σχεδίασμα παρουσιάζει μια νέα γυναίκα να αναλογίζεται το νεκρό εραστή της• και στις δύο αυτές περιπτώσεις, η σκέψη ότι ο επιζών θα συναντήσει σύντο¬μα τον αγαπημένο του νεκρό τού δίνει το θάρρος να αψηφήσει τον θάνατο.
Άλλη διαφορά ανάμεσα στα δυο ποιήματα είναι το γεγονός ότι στη «Φαρμακωμένη στον Άδη» ο ποιητής διηγείται τη σκηνή της μεταθανάτιας συνάντησης των δυο εραστών σαν να είναι αληθινή, ενώ στον «Κρητικό» ο αφηγητής/ήρωας απλώς τη φαντάζεται. Γι' αυτό και «Ο Κρητικός» χαρακτηρίζεται από έναν ψυχολογικό ρεαλισμό που λείπει από τη «Φαρμακωμένη στον Άδη».
Ο τρόπος με τον οποίο πεθαίνει η γυναίκα διαφέρει από το ένα ποίημα στο άλλο. Στη «Φαρμακωμένη στον Άδη», η ηρωίδα αυτοκτονεί, ενώ στον «Κρητικό» η αρραβωνιασμένη πεθαίνει από φυσική αιτία, καθώς πνίγεται μετά από ναυάγιο. Σύμφωνα με την άποψη του Στ. Αλεξίου (μολονότι δεν βασίζεται στο ίδιο το κείμενο του ποιήματος), οι δύο εραστές στη «Φαρμακωμένη στον Άδη» αυτοκτονούν εκ συμφώνου, αν και χωριστά, και ο άντρας, έχοντας αργήσει λίγο, τελικά ξαναβρίσκει στον Άδη την αγαπημένη του, η οποία «πέφτει [...] στην αγκάλη του εραστή». Στον «Κρητικό», αντι¬θέτως, ο άντρας χάνει την αρραβωνιαστικιά του την ώρα ακριβώς που αυτή βρίσκεται στην αγκαλιά του, ενώ διαπιστώνει τον θάνατο της μόλις την ακουμπήσει στον γιαλό. Ετσι, το δεύτερο ποίημα τελειώνει με τον χωρισμό των εραστών κι όχι με την ένωση τους• ο ήρωας θα περιμένει τον φυσικό του θάνατο για να ενωθεί με τη μνηστή του.
Η πιο σημαντική όμως διαφορά ανάμεσα στα δυο ποιήματα αφορά τον τελικό προορισμό των προσώπων. Στη «Φαρμακωμένη στον Άδη» οι δυο εραστές καταλήγουν στον «μαύρον Άδη», ενώ στον «Κρητικό» οι εραστές θα συναντηθούν «στη θύρα της Παράδεισος». Γι' αυτό, στο πρώτο ποίημα πρόκειται για καθοδική πορεία των δυο προσώπων, ενώ στο δεύτερο η πορεία είναι ανοδική. Αυτή η θεμελιώδης αντίθεση εξηγεί, πιστεύω, εν μέρει την απόφαση του Σολωμού να σχεδιάσει σχεδόν ταυτόχρονα τα δίδυμα αυτά ποιήματα, δίνοντας στο ένα το αντίθετο μετρικό σχήμα του άλλου και γράφοντας τα, κυριολεκτικά, σε αντίθετες κατευθύνσεις, υποχρεώνοντας τον αναγνώστη των αυτογράφων που προχωρεί από το πρώτο στο δεύτερο ποίημα να αντιστρέψει το βιβλίο και να αλλάξει ο ίδιος πορεία, διαβάζοντας όχι από πάνω προς τα κάτω αλλά από κάτω προς τα πάνω.
Στη «Φαρμακωμένη στον Άδη» η άφιξη των δυο εραστών στον Άδη γίνεται αμέσως μετά τον θάνατο και είναι φανερό ότι οι εραστές διατηρούν τη σωματική τους μορφή. Στον «Κρητικό» ο ήρωας/αφηγητής φαντάζεται ότι, όταν σημάνει η Σάλπιγγα για τη Δευτέρα Παρουσία -δηλαδή αιώνες μετά τον θάνατο του- ο ίδιος ανασταίνεται και τρέχει με ενθουσιασμό να βρει την αγαπημένη του, η οποία τον περιμένει «στη θύρα της Παράδεισος». Ο ένας λοιπόν γυρεύει τον άλλο και ανυπομονούν «να μπουν στο κορμί τους».
Όπως βλέπουμε, τα δυο ποιήματα παρουσιάζουν δυο διαφορετικές αντιλήψεις για τη μεταθανάτια ζωή• η «Φαρμακωμένη στον Άδη» βασίζεται ως επί το πλείστον στις νεοελληνικές λαϊκές δοξασίες σχετικά με τον θάνατο, ενώ ο «Κρητικός» βασίζεται στη χριστιανική εσχατολογία. Εκτός από τον Άδη ο Σολωμός εισάγει κι άλλα λαϊκά μοτίβα στη «Φαρμακωμένη στον Άδη», όπως «το αθάνατο νερό» (εκδ. Πολίτη, στρ. 4), «η μαύρη γης» (εκδ. Πολίτη, στρ. 3) και ο Χάρος (εκδ. Αλεξίου, σ. 188). Οι στίχοι 5-18 της ενότητας 19 του «Κρητικού», αντιθέτως, παρουσιάζουν το σύνολο σχεδόν της χριστιανικής εσχατολογίας, όπως εκτίθεται στις Επιστολές του Αγίου Παύλου και στην Αποκάλυψη του Ιωάννη: η Σάλπιγγα, η Ανάσταση των νεκρών και η ένδυση τους με το άφθαρτο τους σώμα, το «επουράνιο» και «πνευματικό», η καταστροφή της γης, η δημιουργία του νέου ουρανού και η Θεία Κρίση."
0 Παράδεισος όμως δεν λείπει εντελώς από τη «Φαρμακωμένη στον Άδη», όπως ο Χάρος αναφέρεται και στον «Κρητικό» (έστω και μόνο ως όνομα, σε συνδυασμό με τον κεφαλαιογράμματο Έρωτα). Υπάρχει ένα σημαντικότατο, αν και ανολοκλήρωτο, δίστιχο της «Φαρμακωμένης στον Άδη», το οποίο δημοσιεύει ο Πολίτης αλλά το παραλείπει δυστυχώς ο Αλεξίου (δυστυχώς για τον αναγνώστη δηλαδή, ο οποίος στερείται ένα ακόμη πολυτιμότατο πετράδι της σολωμικής ποίησης)• οι αστερίσκοι δείχνουν ότι λείπουν έξι συλλαβές που θα αναφέρονταν στον εραστή:
                               Χωρίς ****** τ' όμορφο άστρο της αυγής,
                              άδεια κι άφωνη και μαύρη η Παράδεισο της γης.
Αν αποσυναρμολογήσουμε αυτό το πυκνό σε νοήματα και παρηχήσεις δίστιχο, θα παρατηρήσουμε τα εξής φαινόμενα: Στο σημασιολογικό επίπεδο, δε¬δομένης της παρουσίας του εραστή, του Αυγερινού που φωτίζει το κάθε ξύπνημα της νέας γυναίκας, η γη εξισώνεται με τον Παράδεισο, ενώ όταν αυ¬τός απουσιάζει γίνεται «άδεια κι άφωνη και μαύρη», επίθετα που θα ταίριαζαν ίσως περισσότερο στον Άδη, με τη διαφορά όμως ότι, έτσι όπως παρουσιάζεται στο ποίημα ο Άδης, δεν είναι ούτε άδειος (χώρια από τους δυο εραστές, είναι γεμάτος από «ίσκιους»), ούτε άφωνος (αφού όχι μόνο η γυναίκα τραγουδάει, αλλά και ο ίδιος ο Άδης -ανταποκρινόμενος στο τραγούδι της- «μουρμουρίζει»!) Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι, κατά την αντίληψη της γυναίκας, προκειμένου να χάσει τον εραστή της, ο Άδης φαίνεται προτιμότερος από τη γη. Στο ηχητικό επίπεδο παρατηρούμε στο ίδιο δίστιχο την επίμονη επανάληψη του ήχου α είτε στην αρχή της λέξης είτε στην τονισμένη συλλαβή: άστρα, αυγής, άδεια, άφωνη, μαύρη, Παράδεισο (θυμίζω και το ηχητικό παιχνίδι «αγάπη-απάτη» στο στίχο 3, το οποίο εμφανίζεται ήδη από το πρώτο στάδιο επεξεργασίας του ποιήματος). Η παρουσία του τονισμέ¬νου άδ στη λέξη «άδεια», η οποία αντηχεί τη λέξη «Άδης», μας προδιαθέτει ώστε να συνειδητοποιήσουμε ότι και η λέξη «Παράδεισος» περιέχει, ηχητικά τη λέξη «Άδης»! «Η Φαρμακωμένη στον Άδη», λοιπόν, ανατρέπει όλες τις προδοκίες του αναγνώστη, υπονοώντας ότι ο Παράδεισος και ο Άδης δεν είναι ξεχωριστοί χώροι, πάνω και κάτω από τη γη αντίστοιχα, αλλά αποτε¬λούν τις δυο όψεις της επίγειας ζωής.
«Η Φαρμακωμένη στον Άδη» είναι γεμάτη οξύμωρα και παράδοξα, όπως η εξίσωση της γης και του Άδη με τον Παράδεισο. Το πρώτο οξύμωρο εμφανίζεται ήδη στο πρώτο δίστιχο:
                                      Άδη μαύρη, χαιρετώ σε. Δεν εχάρηκε ποτέ
                                     μάτι ανθρώπου για τον ήλιο ως καθώς εγώ για σε.
Για τη νέα γυναίκα ο μαύρος Άδης γίνεται τελικά φωτεινό καταφύγιο, αφού ο επάνω κόσμος, προκειμένου να χωριστεί από τον εραστή της, έχει μεταμορφωθεί από τόπο χαράς και ολοκλήρωσης σε τόπο θλίψης και στέρησης. Όπως στον «Κρητικό», έτσι κι εδώ, το μάτι δεν είναι μόνο όργανο όρασης, αλλά και εκφράζει τη χαρά και τη λύπη. Διαβάζοντας το ρήμα «χάρηκε», ο νους μας πάει στον Χάρο, όπως γίνεται και στον «Κρητικό», όπου οι φράσης «μ' έσφιξε κι εχάρη» ίσως να σημαδεύει τη στιγμή του θανάτου της αρραβωνιαστικιάς, η οποία σφίγγει το κορμί του εραστή της για τελευταία φορά πριν η ψυχή της ξεκινήσει με χαρά προς την αιώνια ζωή (είναι η μοναδική περίσταση σ' όλο το ποίημα στην οποία η αρραβωνιαστικιά αποτελεί υπο¬κείμενο ρήματος)• έτσι στη φράση «μ' έσφιξε κι εχάρη» συνδυάζεται οΈρωτας με τον Χάρο. Δεύτερο οξύμωρο:
                                  εκατάπια το φαρμάκι σαν αθάνατο νερό.
Είναι σαν το δηλητήριο να μην επιφέρει τον θάνατο της νέας γυναίκας, αλλά την αθανασία της - αφού (τρίτο οξύμωρο):
                            Όνειρο κοντό για μένα νιότη, αγάπη και ζωή•
                            όλα ονείρατα στον κόσμο, ναι, κι ο θάνατος τα λύει.
Η επίγεια ζωή δεν είναι παρά όνειρο, από το οποίο ο άνθρωπος ξυπνάει όταν πεθαίνει - μια αντίληψη που ο Σολωμός εκφράζει και στα ιταλόγλωσσα σχέδια της «Τρίχας»: «Και άλλωστε η ίδια η ζωή τι άλλο είναι παρά όνειρο; Και δυστυχισμένος όποιος το βλέπει να διαρκεί πολύ» .
Αν υποθέσουμε ότι η «Φαρμακωμένη στον Άδη» προηγήθηκε στενά του «Κρητικού», μπορούμε να θεωρήσουμε το πρώτο ποίημα ως «δοκιμή» για το δεύτερο. «Η Φαρμακωμένη στον Άδη» παρουσιάζει το «οικιακό» δράμα του άτυχου έρωτα δυο νεαρών, ενώ ο «Κρητικός» διηγείται τα πάθη ενός ώριμου ήρωα μέσα στα πλαίσια της εθνικής ιστορίας και γεωγραφίας (απελευθερωτικός αγώνας στην Κρήτη) και της χριστιανικής εσχατολογίας. Στον «Κρητικό» ο Σολωμός εγκαταλείπει τα οξύμωρα και τα ηχητικά παιχνίδια που χαρακτη¬ρίζουν τη «Φαρμακωμένη στον Άδη», όπως εγκαταλείπει σχεδόν και τις λαϊκές δοξασίες• θα μπορούσαμε να πούμε ότι στον «Κρητικό» το παράδοξο στοιχείο αντικαθίσταται από το Ορθόδοξο. Όσο παρήγορη κι αν είναι η ιδέα ότι οι άτυχοι εραστές θα συναντηθούν στον Άδη αμέσως μετά τον θάνατο τους, ο Σολωμός ξέρει ότι πρόκειται για ψευδή δοξασία• εξάλλου, θα υπήρχε και ο κίνδυνος να εκληφθεί το ποίημα του (όπως και το προγενέστερο του ποίημα «Η Φαρμακωμένη») ως δικαίωση της αυτοχειρίας. Απεναντίας, στον «Κρητικό», μολονότι ο ήρωας υπονοεί ότι κινδυνεύει να πέσει στον «γκρεμό» - ή την «άβυσσο» - της απελπισίας, τελικά όμως αποφεύγει τον πειρασμό της αυτοκτονίας με το να εξιστορεί τα πάθη του. Ετσι, στον «Κρητικό» ο Σολωμός αποφασίζει να διακηρύξει αυτό που, γι' αυτόν, αποτελεί την αλήθεια, δηλαδή την παραμυθία της χριστιανικής πίστης, ότι βεβαίως θα ενωθούμε τελικά με τους προσφιλείς μας τεθνεώτες, πρέπει όμως να ζήσουμε με εγκαρτέρηση περιμένοντας πρώτα το φυσικό τέρμα του βίου μας και στη συνέχεια τη συντέλεια του κόσμου, για να αναστηθούμε όχι με το επίγειο σώμα μας, αλλά με «το σώμα το επουράνιον».

Κυριακή 26 Σεπτεμβρίου 2010

ΛΑΤΙΝΙΚΑ Γ΄ ΕΝΟΤΗΤΑ 24η


 
ΕΝΟΤΗΤΑ 24η
ΚΕΙΜΕΝΟ
Cum Cornelius P. Nasica ad Ennium poetam venisset eique ab ostio quaerenti Ennium ancilla dixisset eum domi non esse, Nasica sensit illam domini iussu id dixisse et illum intus esse. Accipe nunc quid postea Nasica fecerit. Paucis post diebus cum Ennius ad Nasica venisset et eum a ianua quaereret, exclamavit Nasica se domi non esse, etsi domi erat. Tum Ennius indignatus quod Nasica tam aperte mentiebatur: " Quid" inquit "Ego non cognosco vocem tuam?" Visne scire quid Nasica responderit? "Homo es impudens. Ego cum te quaererem, ancillae tuae credidi te domi non esse; tu mihi ipsi non credis?"
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Όταν πήγε ο Πόπλιος Κορνήλιος Νασικάς στον ποιητή Έννιο και σ΄αυτόν που τον ζητούσε από την πόρτα, η υπηρέτρια  είπε ότι δεν ήταν σπίτι, (τό­τε) ο Νασικάς κατάλαβε πως εκείνη του το είπε αυτό με διαταγή του κυρίου της και πως ο Έννιος ήταν μέσα. Άκου τώρα τί έκανε μετά ο Νασικάς. Όταν ήλθε λίγες μέρες αργότερα ο Έννιος στον Νασικά και τον ζητούσε από την πόρτα, ο Νασικάς φώναξε πως δεν ήταν σπίτι, παρόλο που ήταν. Τότε ο Έννιος αγανακτισμένος που ο Νασικάς έλεγε ψέματα τόσο φανερά, του είπε: «Τι λοιπόν; Δε γνωρίζω τη φωνή σου;» Θέλεις να μάθεις τι απάντησε ο Νασικάς; «Είσαι αναιδής άνθρωπος. Όταν σε ζητούσα εγώ, πίστεψα την υπηρέτρια σου πως δεν ήσουν σπίτι. Εσύ δεν πιστεύεις εμένα τον ίδιο;»

ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ
ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ
Α' ΚΛΙΣΗ
poeta -ae
ancilla -ae
ianua -ae
Nasica -ae   χωρίς πληθ.
Β' ΚΛΙΣΗ
dominus -i
ostium -ii
P. Cornelius -i (i)    κλητ. ενικού P. Corneli· χωρίς πληθ.
Ennius -i (i)    κλητ. ενικού Enni- χωρίς πληθ.
Γ' ΚΛΙΣΗ
vox -vocis    (θηλ.)
homo -inis    (αρσ.)
Δ' ΚΛΙΣΗ
iussus -us    (αρσ.) εύχρηστο μόνο στην αφαιρ. ενικού iussu
domus - domus και domi (επιρρ.) - domui - domum - domus - domo (θηλ.)
domus - domuum και domorum - domibus - domos - domus - domibus
Ε' ΚΛΙΣΗ
dies - diei - diei - diem - dies - die    (αρσ.)
dies - dierum - diebus - dies - dies - diebus
ΕΠΙΘΕΤΑ
Β' ΚΛΙΣΗ
paucus -a -um
Γ ΚΛΙΣΗ
impudens -entis
ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ
is, ea, id    (οριστική)
ille, illa, illud    (δεικτική)
quis, quid    (ερωτηματική ουσιαστική)
se    (προσωπική)
ego    (προσωπική)
tuus, tua, tuum    (κτητική)
tu    (προσωπική)
ipse, ipsa, ipsum    (οριστική)
ΡΗΜΑΤΑ
1Η ΣΥΖΥΓΙΑ
exclamo, exclamavi, exclamatum, exclamare
indignor, indignatus sum, indignatum, indignari αποθ.
2H ΣΥΖΥΓΙΑ
respondeo, respondi, responsum, respondere
3H ΣΥΖΥΓΙΑ
quaero, quaesivi, quaesitum, quaerere
dico, dixi, dictum, dicere    (β εν. προστ. ενεστ. dic)
accipio, accepi, acceptum, accipere
facio, feci, factum, facere (β εν. προστ. ενεστ. fac)
cognosco, cognovi, cognitum, cognoscere
credo, credidi, creditum, credere
inquam
volo, volui, -, velle  
ΒΟΗΘΗΤΙΚΟ ΡΗΜΑ: sum, fui, -, esse
4Η ΣΥΖΥΓΙΑ
venio, veni, ventum, venire
sentio, sensi, sensum, sentire
mentior, mentitus sum, mentitum, mentiri αποθ.
scio, sci(v)i, scitum, scire (προστ. ενεστ. scito - scitote αντί για sci –scite/
προστ. μέλλ. scito -scito -scitote -sciunto)
ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΑ
domi   post
intus    tum
nunc    tam
postea
aperte 

Δευτέρα 20 Σεπτεμβρίου 2010

Πεζόδρομος η Πανεπιστημίου;


 
Το Σάββατο το πρωί η Πανεπιστημίου απαλλαγμένη από τα αυτοκίνητα ήταν στα χέρια των πεζών και των ποδηλατρών που είχαν την ευκαιρία να την περπατήσουν και να τη διασχίσουν  χωρίς το φόβο των αυτοκινήτων. Στο εξωτερικό  πεζοδρομήσεις γίνονται μια φορά τη βδομάδα σε συγκεκριμένα σημεία μιας πόλης, κάτι που σε μας είναι προς το παρόν ανέφικτο.   

 


Καφέδες που σερβίρονταν στην αριστερή λωρίδα....

Παιδικά παιχνίδια στο οδόστρωμα....
 
με τους προσκόπους

Μπροστά στο πολυκατάστημα Άττικα

Τραπεζάκια, πολυθρόνες κλπ...
  Μια πάρα πολύ ωραία κατάσταση για όσους συμμετείχαν αλλά αλίμονο στους οδηγούς που αποκλεισμένοι από τη βασική οδική αρτηρία αναγκάζονταν να ξεφύγουν από το Σύνταγμα. Όλα αυτά πρέπει να μελετηθούν προσεκτικά από τους συγκοινωνιολόγους προτού ενεργοποιηθούν.

Τετάρτη 15 Σεπτεμβρίου 2010

Αρχαία Ελληνικά Φιλοσοφικός Λόγος Εισαγωγή:σελ.. 34- 39

     Αύριο ξεκινάμε με την Γ΄ Λυκείου τα Αρχαία της Θεωρητικής Κατεύθυνσης, αλλά δυστυχώς το  σχετικό βιβλίο δεν έχει φτάσει ακόμη στο Σχολείο μας.Το αναμένουμε την επόμενη βδομάδα Ανεβάζουμε εδώ κάποιες σελίδες από την εισαγωγή του εξεταζόμενου μαθήματος για όποιον μαθητή μας θέλει να τις διαβάσει. Ας ελπίσουμε το νέο σχολείο να προκάμει.



   Δ2. Οι φιλοσοφικές ιδέες του Σωκράτη. Διαλεκτική, μαιευτική, ειρωνεία.
                       Η αναζήτηση των ορισμών, η επαγωγική μέθοδος και η ηθική
           Ἕν οἶδα, τι οὐδέν οἶδα.
«Εγώ όταν άκουσα τον χρησμό, έκανα αυτές τις σκέψεις: τι λέει άραγε ο θεός και τι εννοεί; εγώ ξέρω ότι σοφός δεν είμαι, ούτε πολύ ούτε λίγο, [...] ο θεός όμως δεν είναι δυνατόν να ψεύδεται. Πολύ καιρό απορούσα, κι ύστερα αποφάσισα να το ψάξω το πράγμα αυτό ως εξής: πλησίασα κάποιον από αυτούς που θεωρούνται σοφοί, πι­στεύοντας πως έτσι θα ελέγξω το μαντείο και θα απαντήσω στον χρησμό πως αυ­τός είναι σοφότερος από εμένα, ενώ εσύ είπες εμένα για πιο σοφό. Ενώ λοιπόν τον ε­ξέταζα με τις ερωτήσεις μου αυτόν (δεν θα πω το όνομα του, πάντως ήταν ένας από τους πολιτικούς), μου φάνηκε έξαφνα, ω άνδρες Αθηναίοι, από τη συζήτηση μας, πως ο άνθρωπος αυτός φαινόταν σοφός στον κόσμο, και κυρίως στον ίδιο τον εαυτό του, αλλά σοφός δεν ήταν. Κι ύστερα, προσπάθησα να του δείξω ότι, παρ' όλο που νόμιζε τον εαυτό του σοφό, σοφός δεν ήταν. Κι από αυτό, φυσικά, και τούτος με μί­σησε και πολλοί άλλοι απ' όσους ήταν τότε μπροστά. Κι εγώ, καθώς έφευγα, έλεγα μέσα μου: "από αυτόν τον άνθρωπο, είμαι βέβαια σοφότερος. Γιατί κανείς από τους δυο μας δεν ξέρει τίποτα καλό και σωστό, αυτός όμως νομίζει πως ξέρει κάτι χωρίς να ξέρει τίποτα, ενώ εγώ δεν γνωρίζω τίποτα, αλλά τουλάχιστον δεν νομίζω πως ξέ­ρω κάτι". [...] Έπειτα πήγα σε κάποιον άλλο από αυτούς που θεωρούνται σοφοί, έ­φυγα όμως με την ίδια εντύπωση και απόκτησα το μίσος και αυτού και άλλων πολ­λών.» ('Απολογία, 20-21).
Το απόσπασμα αυτό από την πλατωνική Απολογία μας επιτρέπει να κατανοή­σουμε και τα αντιφατικά αισθήματα που ενέπνευσε ο Σωκράτης στους συγχρόνους του (με αποτέλεσμα τη θανατική καταδίκη του) και τη φιλοσοφική στάση του. Βε­βαίως ένας άνθρωπος που βάζει σκοπό της ζωής του να αποδείξει την άγνοια όσων σπουδαίοι περνιούνται για σοφοί θα κινήσει το μίσος των θιγόμενων και των οπαδών τους. Ένας τέτοιος άνθρωπος είναι απειλή. Αλλά τι να πει κανείς γι' αυτόν που η ειρωνεία του έχει στόχο ακόμα και τον χρησμό του Απόλλωνα, γι' αυτόν που, ισχυ­ριζόμενος πως δεν αξίζει τον τίτλο του σοφότατου, αμφισβητεί τη θεϊκή εκτίμηση και προσπαθεί να την "ελέγξει"; Δεν είναι αυτός ο άνθρωπος άθεος, όπως ισχυρίστη­καν οι κατήγοροι του;
       Η σωκρατική αμφισβήτηση. Ο Σωκράτης δεν ήταν άθεος, ήταν όμως είρωνας και έκανε την ειρωνεία όπλο της σκέψης, όπλο της αναζήτησης και της φιλοσοφικής έρευνας. Ίσως στην αμφισβήτηση να έμοιαζε πράγματι με τους σοφιστές. Κι αυτοί αρνούνταν να δεχτούν ως δεδομένες τις παραδεδεγμένες αλήθειες. Αλλά η αμ­φισβήτηση τους κατέληγε στην άρνηση: αφού δεν μπορεί κανείς να ανακαλύψει την αλήθεια, αλήθεια δεν υπάρχει, κι αν υπάρχει, καμιά σημασία δεν έχει, διότι δεν μας επηρεάζει. Απέναντι στην αμφισβήτηση αυτή, που γρήγορα καταλήγει τραγική αλ­λά και τερατώδης, ο Σωκράτης αντιπαραθέτει μια θετική αμφισβήτηση: αμφισβη­τώντας τις παραδοσιακές ιδέες και τις παραδοσιακές αρχές, αναζητά τη βαθύτερη αλήθεια των πραγμάτων. Πολύ περισσότερο, αναζητά την πρώτη αλήθεια, την α­ναλλοίωτη, που δεν επηρεάζεται από τις συνθήκες, που δεν εξαρτάται από τον άν­θρωπο.
       Διαλεκτική και μαιευτική. Τα όπλα του ήταν η διαλεκτική και η μαιευτική. Όπως περιγράφει και ο ίδιος στο απόσπασμα της Απολογίας που παραθέσαμε, ο Σωκράτης είχε ως μέσο για τον έλεγχο και την εξαγωγή συμπερασμάτων τη διαλε­κτική, που κατ' αρχήν σημαίνει διάλογος. Δεν πρόκειται βέβαια για οποιαδήποτε συζήτηση. Η σωκρατική διαλεκτική είναι η σταδιακή, βήμα - βήμα, αναίρεση των θέσεων του συνομιλητή και, στη συνέχεια, η επίσης σταδιακή προσπάθεια να εξα­χθεί ένα νέο συμπέρασμα, μια νέα προσέγγιση της αλήθειας. Στους πλατωνικούς διάλογους, ο συνομιλητής του Σωκράτη εκθέτει κατ' αρχήν μίαν άποψη για το θέμα που πρόκειται να συζητηθεί, την οποία ο ίδιος θεωρεί ολοκληρωμένη και θεμελιωμέ­νη. Με ερωτήσεις που φαντάζουν σχεδόν απλοϊκές, ο Σωκράτης εξαναγκάζει τον συνομιλητή του να φτάσει στην ακραία συνέπεια των θέσεων που υποστήριξε και ε­κεί αποδεικνύεται η σαθρότητα των λογικών επιχειρημάτων που αυτός χρησιμοποί­ησε. Από αυτό το σημείο αρχίζει μια νέα συζήτηση, όπου και πάλι καθοδηγώντας με ερωτήματα τον συνομιλητή του ο Σωκράτης τον οδηγεί στη γενική αλήθεια, στην αλήθεια δηλαδή που υπάρχει ανεξαρτήτως των περιστάσεων και των συνθηκών, στην πρώτη αλήθεια των πραγμάτων.
Είναι χαρακτηριστικό πως ο Σωκράτης, στους πλατωνικούς διάλογους, δεν απο­φαίνεται ο ίδιος εκ των προτέρων, δεν παραθέτει ο ίδιος εξαρχής κάποια θεωρία ή ά­ποψη. Αντίθετα, όλη η διανοητική προσπάθεια της συζήτησης στρέφεται στο να ε­ξαχθεί η σωκρατική άποψη από τον αντίπαλο. Πρόκειται για αυτό που ο ίδιος ο Σω­κράτης ονόμαζε μαιευτική. Μαιευτική βεβαίως είναι η δουλειά της μαίας, της μα­μής που συμπαραστέκεται και βοηθάει την ετοιμόγεννη γυναίκα στον τοκετό. Παίρνοντας ως παράδειγμα τη δουλειά της μητέρας του, που ήταν μαία, ο Σωκράτης ι­σχυριζόταν πως καμιά φιλοσοφική θεωρία δεν "γέννησε" ο ίδιος, αλλά πως, σαν μαία, βοηθάει τον συνομιλητή του να "γεννήσει" από μέσα του την αλήθεια. Τι ση­μαίνει όμως αυτό; Σημαίνει πως για τον Σωκράτη (όπως και για τον ΙΙλάτωνα, δες εισαγωγή στον μύθο του σπηλαίου, σελ. 113) ο άνθρωπος γνωρίζει την αλήθεια, την Ιδέα, και πως η προσπάθεια της φιλοσοφικής σκέψης έγκειται στο να βοηθήσει τον άνθρωπο να την ξαναθυμηθεί, να την επαναφέρει στη μνήμη του.
        Η αναζήτηση των ορισμών, η επαγωγική μέθοδος και η ηθική. Είδαμε ποια ήταν η μέθοδος σκέψης που ακολούθησε ή, σωστότερα, "εφηύρε", ο Σωκράτης. Ας δούμε τώρα σε ποια θέματα εστίασε το ενδιαφέρον του και ποια νέα προβληματική έφερε στη φιλοσοφική σκέψη.
Έχει λεχθεί για τον Σωκράτη πως «κατέβασε τη φιλοσοφία από τα άστρα στη γη», με την έννοια ότι, χάρη στη δική του προσωπικότητα, οι φιλόσοφοι έπαψαν να ασχολούνται τόσο με τα φυσικά φαινόμενα (που έγιναν έκτοτε αντικείμενο της επι­στήμης μάλλον, παρά της φιλοσοφίας), όσο με τον ίδιο τον άνθρωπο και την κοινω­νία του. Για να χρησιμοποιήσουμε δηλαδή την πολύ καλύτερη διατύπωση του Αρι­στοτέλη: «επί Σωκράτους δέ [...], τό ζητεν τά περί φύσεως ληξε, περί δε τήν χρήσιμον ρετήν και πολιτικήν πέκλιναν ο φιλοσοφοντες {Περί ζώων μορίων, 642 a 28 κ.εξ.). II αλήθεια είναι πως με πολιτικά προβλήματα ασχολήθηκαν και οι προ­γενέστεροι φιλόσοφοι, ενώ ζητήματα ηθικής απασχόλησαν και τον Δημόκριτο και πολλούς σοφιστές. Ο Σωκράτης όμως είναι αυτός που έστρεψε τον φιλοσοφικό στο­χασμό κατ' αποκλειστικότητα σε τέτοια θέματα. Ο λόγος που τα σωκρατικά ενδια­φέροντα σημάδεψαν κατά τέτοιον ανεξίτηλο τρόπο την ιστορία, της φιλοσοφίας πρέ­πει να αναζητηθεί στον σωκρατικό τρόπο σκέψης, στο γεγονός δηλαδή πως ο Σω­κράτης δεν ενδιαφερόταν απλώς για τον ορθό τρόπο ζωής και δράσης είτε στο προσωπικό είτε στο κοινωνικό επίπεδο. Αντίθετα από τους σοφιστές, των οποίων το εν­διαφέρον για τα θέματα αυτά ήταν εντελώς χρησιμοθηρικό, ο Σωκράτης αναζήτησε ένα σταθερό έδαφος πάνω στο οποίο να καθοριστεί αυστηρά και αμετάκλητα κάθε έννοια καλού, αρετής και σοφίας. Όπως οι πρώτοι φιλόσοφοι αναζητούσαν την πρώ­τη αρχή της δημιουργίας, ο Σωκράτης αναζήτησε την αρχή κάθε ηθικής έννοιας, που δεν επηρεάζεται από ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες ούτε από τη δυνατότη­τα αντίληψης του κάθε ανθρώπου. Αναζήτησε δηλαδή το απόλυτο απορρίπτοντας το σχετικό, την ουσία της ηθικής και όχι τα ηθικά φαινόμενα.
Όπως λέει και πάλι ο Αριστοτέλης (Μετά τα. φυσικά, 1078 b "27 κ.εξ.), ο δρόμος που λογικά ακολούθησε ο Σωκράτης για να αναζητήσει ακριβώς την απόλυτη ουσία των ηθικών εννοιών, ήταν η επαγωγική μέθοδος (οι επακτικοί λόγοι), με σκοπό την εξαγωγή καθολικών ορισμών (το ρίζεσθαι καθόλου). Ξεκινώντας δηλαδή από παρα­δείγματα, συνήθως παρμένα από την καθημερινή ζωή και εμπειρία, προσπαθούσε να
οδηγήσει τη σκέψη του συνομιλητή του στην εξαγωγή καθολικών συμπερασμάτων, που να ξεπερνούν την εμπειρία και να φθάνουν σε μια απόλυτη γνώση του θέματος. Και η διαδικασία αυτή είχε επιτυχία όταν προέκυπτε τελικά ένας απόλυτος ορισμός, δηλαδή μια απόλυτη γνώση, για την αλήθεια του καλού και του κακού, της αδικίας και του δικαίου, της ομορφιάς και της ασχήμιας, της σωφροσύνης και της άνοιας, του θάρρους και της δειλίας, της ορθής διακυβέρνησης και της δεσποτείας.
Έτσι, ο άνθρωπος που ισχυριζόταν πως το μόνο πράγμα που γνωρίζει είναι η ίδια του η άγνοια, σημάδεψε οριστικά την πορεία της φιλοσοφίας υποδεικνύοντας πως η λογική σκέψη και όχι οι αισθήσεις είναι ο μοναδικός οδηγός προς την αλήθεια, προς το καθολικό και το αιώνιο.
                                             Δ3. Η δίκη και ο θάνατος του Σωκράτη
«Τάδε γράψατο και ντωμόσατο Μέλητος Μελήτου Πιτθεύς Σωκράτει Σωφρονίσκου λωπεκθεν: δικεΣωκράτης, ος μέν πόλις νομίζει θεούς ο νομίζων, τερα δε δαιμόνια καινά εσηγούμενος · δικε δέ καί τούς νέους διαφθείρων. Τίμημα θάνατος».
Η μήνυση κατά του Σωκράτη έγινε από τον Μέλητο, έναν ποιητή του οποίου μο­ναδική δόξα αποτελεί το γεγονός ότι υπήρξε κατήγορος του φιλοσόφου. Κατήγοροι ήταν επίσης ο Άνυτος και ο Λύκων. Ο πρώτος ήταν πλούσιος βυρσοδέψης και γνω­στός πολιτικός, που είχε εκλεγεί και στρατηγός το 409 και είχε εξοριστεί από τους Τριάκοντα Τυράννους. Ο δεύτερος ήταν ρήτορας.
Γιατί μηνύθηκε ο Σωκράτης; Προφανώς όχι γιατί οι κατήγοροι πίστευαν πραγ­ματικά πως ο Σωκράτης δεν πίστευε στους θεούς ούτε γιατί τους ενοχλούσε όντως το περίφημο δαιμόνιο, η θεότητα που, όπως έλεγε ο Σωκράτης, κατοικούσε μέσα του και τον συμβούλευε. II αρχαία ελληνική θρησκεία δεν είχε ούτε ιερό βιβλίο ούτε δόγμα (άρα ούτε και αιρέσεις) ούτε ιερατείο με ειδική αποστολή τη μεσολάβηση με­ταξύ θεών και ανθρώπων. Ιερείς και ιέρειες εκλέγονταν κατά κανόνα για συγκεκρι­μένη περίοδο κάποιοι πολίτες, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που εκλέγονταν και στα άλλα αξιώματα της πόλεως (με εξαίρεση λίγες συγκεκριμένες λατρείες, όπως τα Ελευσίνια μυστήρια, όπου παραδοσιακά ασκούσαν ιερατικά καθήκοντα συγκεκριμέ­νες οικογένειες). Ήταν συνεπώς σχεδόν αδύνατον να κατηγορηθεί κάποιος για αθεΐα, εφόσον μάλιστα συμμετείχε στις μεγάλες κοινές θρησκευτικές τελετές και δεν τις αμφισβητούσε. Η συνηθισμένη κατηγορία που επέρριπταν σε κάποιους διανοούμε­νους ήταν η ασέβεια, δηλαδή ακριβώς ή μη συμμετοχή ή, χειρότερα, η υπονόμευση της αξίας των τελετών αυτών. Δίκες για τέτοιες κατηγορίες είχαν υποστεί, μάλλον, ο Αναξαγόρας και ο ΙΙρωταγόρας, αλλά και ο Αισχύλος, ο τραγικός ποιητής. Όπως και σε αυτές τις περιπτώσεις, έτσι και στην περίπτωση του Σωκράτη η θρησκεία αποτέλεσε το πρόσχημα πίσω από το οποίο κρύβονταν οι πολιτικοί λόγοι της δίωξης.
Η κατηγορία για διαφθορά των νέων είχε μεγαλύτερη σχέση με την πραγματική αιτία της δίωξης του Σωκράτη. Ο Σωκράτης ασφαλώς και δεν διέφθειρε τους νέους που τον ακολουθούσαν. Όμως, όπως λέει και ο ίδιος στην κατά Πλάτωνα  Απολογία. του, τα νέα παιδιά που τον έβλεπαν να ξεσκεπάζει στην αγορά την ψευδή σοφία των σοφιστών και των δημαγωγών, γοητεύονταν από αυτό το "παιχνίδι" που οδηγούσε στην αναζήτηση της ουσίας των πραγμάτων και της αλήθειας. Και, εξίσου φυσικά, οι απειλούμενοι από τον Σωκράτη και τις ενοχλητικές ερωτήσεις του θεωρούσαν πως η γοητεία που ο φιλόσοφος ασκούσε στη νεολαία ήταν "διαφθορά". Υπάρχει ό­μως και ένα άλλο σημαντικό στοιχείο: πολλοί από τους νέους που ανήκαν στον κύ­κλο του Σωκράτη πήραν ενεργό μέρος στην πολιτική και έπαιξαν ρόλο αρνητικό σε μια καταστροφική για την Αθήνα εποχή. Ο Αλκιβιάδης, πρώτος απ' όλους, ήταν μεν δημοκρατικός, αλλά και εξαιρετικά αμφιλεγόμενος, αφού δεν δίστασε και να αυ­τομολήσει στους Σπαρτιάτες. Πολλοί φίλοι του Σωκράτη, απ' την άλλη μεριά, τά­χθηκαν με την ακραία μερίδα των ολιγαρχικών και στήριξαν το πραξικόπημα των Τριάκοντα Τυράννων. Ο Κριτίας και ο Χαρμίδης μάλιστα, θείοι του Πλάτωνα, ήταν από τους ηγέτες τους. Το γεγονός αυτό επέτρεψε στους κατηγόρους του να αφή­σουν να εννοηθεί πως οι θεωρίες του δασκάλου ήταν υπεύθυνες για την κατάληξη των "μαθητών".
Το λαϊκό δικαστήριο της Ηλιαίας, που απαρτιζόταν από 500 δικαστές κληρωμέ­νους από το σύνολο των πιο ηλικιωμένων πολιτών, έκρινε τον Σωκράτη ένοχo με μέτρια πλειοψηφία (281 ψήφοι έναντι 220). Στη δεύτερη ψηφοφορία, που αφορούσε την ποινή, η καταδίκη σε θάνατο ψηφίστηκε από περισσότερους (300 έναντι 201). Η σωκρατική ειρωνεία δεν είναι άσχετη με την εξέλιξη αυτή: όταν του δόθηκε ο λό­γος προκειμένου, κατά τον νόμο, να προτείνει και αυτός μια ποινή, ο Σωκράτης, α­ντί να προτείνει λ.χ. την εξορία, πρότεινε την περιφρόνηση του και προς το δικαστή­ριο και προς τον θάνατο:
«Τι ταιριάζει σ' έναν άνθρωπο φτωχό και ευεργέτη της πόλεως, που του χρειάζεται ελεύθερος χρόνος για να σας προτρέπει στο καλό; Τίποτα δεν του ταιριά­ζει τόσο όσο το να τον βάλετε στο πρυτανείο και να τον τρέφετε δωρεάν [...]. Αν λοιπόν πρέπει να προτείνω κάτι αντάξιο μου, προτείνω να τιμηθώ με σίτηση στο πρυτανείο.» [Ἀπολογία, 36d-e].
Εξηγώντας στη συνέχεια γιατί ένας άνθρωπος στην ηλικία του κανέναν λόγο δεν έχει να φοβάται τον θάνατο, προτείνει, για τυπικούς (και ειρωνικούς) λόγους το πρό­στιμο της μιας μνας. Το ποσό αυτό ανέβασαν στις 30 μνες ο Πλάτωνας, ο Κρίτω­νας και άλλοι φίλοι του, που μπήκαν εγγυητές, αφού η περιουσία του Σωκράτη δεν ξεπερνούσε τις 5 μνες.
Μετά την καταδίκη του, ο Σωκράτης έμεινε περίπου έναν μήνα στο κρατητήριο. Τις μέρες εκείνες γίνονταν στο ιερό νησί του Απόλλωνα, την Δήλο, τα Δήλια. Οι Αθηναίοι είχαν στείλει εκεί θεωρία (επίσημη αποστολή σε ιερή τελετή) αντιπροσώ­πους της πόλης και το ένα από τα δύο ιερά πλοία τους, την Πάραλο. Κατά το έθι­μο, δεν μπορούσε να γίνει η εκτέλεση μέχρι την επιστροφή του πλοίου. Στη διάρκεια της κράτησης του, και ως την τελευταία στιγμή, ο Σωκράτης αντιστάθηκε στις προσπάθειες των φίλων του να τον πείσουν να αποδράσει. Όπως περιγράφει και ο Πλάτωνας στον Κρίτωνα, ο Σωκράτης πίστευε πως το γεγονός ότι αδικήθηκε από τους συμπολίτες του δεν αποτελούσε δικαιολογία για να διαπράξει αδικία εναντίον των νόμων της πόλης του. Έτσι, ήπιε ψύχραιμα το κώνειο, συζητώντας με τους φί­λους του για την αθανασία της ψυχής και πέθανε μέσα στο κελλί του δεσμωτηρίου.

Δευτέρα 13 Σεπτεμβρίου 2010

Καλή σχολική χρονιά!


"Η προσευχή του δασκάλου της Χιλιανής ποιήτριας και δασκάλας Γαβριέλα Μιστράλ.  

"Κύριε,

Δώσε μου απλότητα και βάθος. Κάμε να μην είμαι περίπλοκος ούτε κοινότοπος στο καθημερινό μου μάθημα. Κάμε να υψώσω τα μάτια μου από το πληγωμένο μου στήθος, μπαίνοντας κάθε μέρα στην τάξη μου. Ας μη φέρω μαζί μου στην έδρα μου τις μικρές μου υλικές μέριμνες και τις δικές μου λύπες. Κάμε το χέρι μου ελαφρότερο στην τιμωρία και απαλότερο στο χάδι. Ας επιπλήττω απρόθυμα, για να είμαι βέβαιος ότι τιμωρώ από αγάπη. Το πλινθόκτιστο σχολείο μου ας είναι καμωμένο από πνεύμα. Οι φλόγες του ενθουσιασμού μου ας καλύπτουν την φτωχή του είσοδο και την γυμνή αίθουσά του. Η καρδιά μου ας είναι για το σχολείο μου μια πιο ισχυρή στέγη και η καλή θέλησή μου ένας χρυσός καθαρότερος από τον χρυσό των πλουσίων σχολείων".

Τρίτη 7 Σεπτεμβρίου 2010

Γ. Μπαμπινιώτης: 9 πικρές αλήθειες για την Παιδεία μας

   "  Με τα αποτελέσματα των εισαγωγικών εξετάσεων στα Πανεπιστήμια, με το προβοκατόρικο 0,9, με τις 22.000 κενά στα σχολεία μας (από συνταξιοδοτούμενους εκπαιδευτικούς κ.ά.), με τις άδειες των Κολεγίων ιδιόχρησης, με..., με..., ξαναθυμηθήκαμε αυτές τις μέρες την Εκπαίδευση. Και αρχίσαμε ξανά τις αναλύσεις και τις ερμηνείες. Περισπούδαστοι εκπαιδευτικοί «αναλυτές», εκφραστές συχνά διαφόρων κομματικών ιδεολογιών και ιδεοληψιών, προβαίνουν σε κοινότοπες αναλύσεις, χωρίς να μπαίνουν στην ουσία των προβλημάτων τής Παιδείας μας ή να προτείνουν λύσεις. Και όλα αυτά γιατί δεν μπορούμε (δεν θέλουμε;) σε αυτόν τον τόπο να αντιμετωπίσουμε, με σοβαρό και αποτελεσματικό τρόπο, μείζονα προβλήματα τής Παιδείας μας που «σέρνονται» επί χρόνια και γιατί δεν τολμούμε πολιτικοί και πολίτες, εκπαιδευτικοί και γονείς, η ελληνική κοινωνία γενικότερα, να αναλάβουμε τις ευθύνες που μάς αναλογούν, να πιέσουμε, να απαιτήσουμε, να φωνάξουμε να αλλάξει ριζικά το εκπαιδευτικό μας σύστημα και να αποκτήσουμε επί τέλους κι εμείς μια παιδεία ουσίας και ποιότητας. Δεν τολμούμε να δούμε και να πούμε μερικές πικρές αλήθειες. Έτσι έχουμε, τελικά, την παιδεία που μάς αξίζει, που αξίζει στην αδιαφορία, την ολιγωρία και την ακηδία μας.

Αλήθεια πρώτη: Δεν καταλαβαίνουμε ότι έχουμε ένα σύστημα εισαγωγής στα πανεπιστήμια που έχει τινάξει στον αέρα την καίρια βαθμίδα τής Μέσης Εκπαίδευσης, το Λύκειο; Κι αν το καταλαβαίνουμε- που τώρα φαίνεται ότι έστω και αργά άρχισαν να το καταλαβαίνουν όλοι-, τι κάνουμε; Με αχρηστευμένο το Λύκειο πού πάμε;

Αλήθεια δεύτερη: Το υπαρκτό γνωστό πρόβλημα τού (λειτουργικού) αναλφαβητισμού, με αποφοίτους Μέσης Εκπαίδευσης που δεν μπορούν να εκφραστούν προφορικά και γραπτά, δεν το γνωρίζουμε; Μάλλιασε η γλώσσα των εκπαιδευτικών να το επισημαίνουν. Τώρα το καταλάβαμε με το προβοκατόρικο 0,9 (από κάποιον πλακατζή υποψήφιο...) που ανοήτως γενικεύθηκε κι έγινε σημαία απαιδευσίας, παραβλέποντας τις χιλιάδες των πραγματικά αναλφάβητων που συναντάμε γύρω μας;

Αλήθεια τρίτη: Οτι οι μαθητές των σχολείων μας απεχθάνονται το σχολείο, ότι δεν το αγαπούν, δεν τους τραβάει τίποτε στο σχολείο που τους έχουμε φτιάξει, δεν μάς λέει τίποτε;

Αλήθεια τέταρτη: Οτι έχουμε καθιερώσει ένα σύστημα που φορτώνει τους μαθητές με όγκους αναφομοίωτων πληροφοριών, προορισμένων εξ υπαρχής να περάσουν στα τάρταρα τής λήθης και τής απώθησης διά τής οδού τής αποστήθισης, πληροφοριών συχνά εξεζητημένων έως άχρηστων που ποτέ δεν θα γίνουν χρήσιμες επεξεργασμένες γνώσεις οι οποίες θα μείνουν, αυτό δεν μάς γεμίζει με οδύνη και τύψεις για τις ευθύνες μας;

Αλήθεια πέμπτη: Μπορούμε να αισθανόμαστε ήσυχοι, όταν οι ηγεσίες και βασικά στελέχη των πολιτικών κομμάτων και τού πολιτικού μας κόσμου γενικότερα (με πολύ λίγες εξαιρέσεις) ιεραρχούν την Εκπαίδευση, την Παιδεία και τον Πολιτισμό, το τρίπτυχο τής ουσιαστικής ύπαρξης και τής προοπτικής ανάπτυξης κάθε ορθοφρονούντος λαού, στο χαμηλότερο σκαλί τής έμπρακτης μέριμνας και τής πολιτικής τους; Αλήθεια έκτη: Είναι δυνατόν να έχεις ποιότητα διδασκαλίας στα σχολεία σου με εκπαιδευτικούς ανεπαρκώς καταρτισμένους για την Εκπαίδευση, σκανδαλωδώς ανεπιμόρφωτους και προκλητικά αναξιολόγητους, αλλά και με εκπαιδευτικούς κακοπληρωμένους σε σχέση με το δύσκολο έργο που καλούνται να επιτελέσουν και κοινωνικά υποβαθμισμένους; Μπορείς να έχεις μεγάλες απαιτήσεις χωρίς τις απαραίτητες προϋποθέσεις;

Αλήθεια έβδομη: Θα μπορέσουν ποτέ οι εκάστοτε υπουργοί Παιδείας να περάσουν από τις εξαγγελίες στην πράξη, να λάβουν γενναίες αποφάσεις, να ξεπεράσουν αυτό που- εσφαλμένα συνήθως- εκτιμούν ως πολιτικό κόστος (κυρίως για την προσωπική τους πολιτική καριέρα), να πείσουν με σωστά επιχειρήματα την κυβέρνησή τους και την κοινή γνώμη για ριζικές αλλαγές, να πολεμήσουν τα οργανωμένα συμφέροντα που αντιμάχονται τις αλλαγές και, τέλος, να αποτολμήσουν για μια φορά να παραιτηθούν, διαμαρτυρόμενοι όταν γίνονται όχημα και συνένοχοι για την παιδευτική υστέρηση ενός ολόκληρου λαού;

Αλήθεια όγδοη: Θα αντιληφθούν την ευθύνη τους οι ηγεσίες και τα στελέχη των συνδικαλιστικών οργάνων των εκπαιδευτικών όλων των βαθμίδων, ώστε - ξεπερνώντας τις κομματικές ιδεολογίες και στάσεις τους και τις προσωπικές πολιτικές φιλοδοξίες τους που προκαλούν την αγανάκτηση των ίδιων των εκπαιδευτικών (ιδίως των νέων) και τής κοινής γνώμης- να μπορέσουν να αρθρώσουν ουσιαστικό, πειστικό, ακομμάτιστο εκπαιδευτικό λόγο; Μπορούν ποτέ να πείσουν κανέναν για τις προθέσεις τους, όταν μονίμως στηρίζουν την ήσσονα προσπάθεια και βρίσκονται συνεχώς στην άρνηση για κάθε ουσιαστική αλλαγή στην Παιδεία μας από όπου και αν προέρχεται; Δεν καταλαβαίνουν ότι έτσι αυτοκαταργούνται στη συνείδηση τού κόσμου και απαξιώνουν εκ προοιμίου τον θεσμικό ρόλο τους;

Αλήθεια ένατη: Κι εμείς στα Πανεπιστήμια που μορφώνουμε τους εκπαιδευτικούς θα αντιληφθούμε τον ρόλο και τις ευθύνες μας για το πόσο καλά ετοιμάζουμε τους αυριανούς εκπαιδευτικούς, όταν αρνούμαστε ή αποφεύγουμε επί χρόνια να εφαρμόσουμε την ψυχοπαιδαγωγική κατάρτιση και ένα ειδικό πρόγραμμα επιστημονικής προετοιμασίας όσων θέλουν να εργαστούν στην Εκπαίδευση; Μήπως πιστεύουμε ότι λύθηκε το πρόβλημα με το ΑΣΕΠ και με τους ειδικούς φροντιστές που έχουν πλέον αναλάβει- με το αζημίωτο- τον ρόλο τής προετοιμασίας των υποψηφίων για τις εξετάσεις τού ΑΣΕΠ, υποκαθιστώντας τα Πανεπιστήμια;"

* * * Γνωστές πικρές αλήθειες που ενοχλούν, που απωθούνται, που καταπνίγονται, ενώ «ενός έστι χρεία...», να τις συνειδητοποιήσουμε όλοι και να τις υπερβούμε με πράξεις.


    Από το Κυριακάτικο Βήμα.

Ωραία όλα αυτά αλλά μήπως ο καθηγητής μας δεν υπήρξε ο βασικός διαμορφωτής της εκπαιδευτικής πολιτικής όλα αυτά τα χρόνια;;;;