Κυνόδοντας του Λάνθιμου.

Στο 62ο φεστιβάλ Καννών το βραβείο καλύτερης ταινίας στο τομέα «Ένα Κάποιο Βλέμμα» απέσπασε η ταινία του Γιώργου Λάνθιμου, «Κυνόδοντας» που προβάλλεται αυτές τις μέρες στον κινηματογράφο. Μας παρουσιάζει μιαν οικογένεια που ζει σε μια μονοκατοικία έξω από την πόλη• Ο πατέρας, η μητέρα και τα τρία τους παιδιά. Γύρω από το σπίτι υπάρχει ένας ψηλός φράχτης περιορίζοντας τα παιδιά μέσα σε αυτό. Τα παιδιά διαπαιδαγωγούνται, ψυχαγωγούνται, και αθλούνται έτσι όπως οι γονείς τους πιστεύουν ότι θα έπρεπε, χωρίς κανένα εξωτερικό ερέθισμα, χωρίς να έχουν βγει ποτέ από το σπίτι. Μεγαλώνουν ακολουθώντας τους παράξενους κανόνες που έχουν θεσπίσει οι γονείς τους, πιστεύοντας πως τα όρια της πολυτελούς κατοικίας τους είναι και τα πραγματικά όρια του κόσμου. Αυτό θα μπορούσαμε να το δούμε ως μια άμεση αναφορά στην πλατωνική θεωρία του σπηλαίου μα και ολόκληρο το φιλμ έχει έντονα αλληγορικό χαρακτήρα. Αφεντικό της οικογένειας, ο πατέρας, που δεν αφήνει τίποτα να διαφύγει της αντίληψης του και καταδυναστεύει την οιαδήποτε υπόνοια ελεύθερης σκέψης των υποτακτικών - παιδιών – του εφευρίσκοντας ένα νέο λεξιλόγιο για οτιδήποτε βρίσκεται πέρα από το οικογενειακό τους βασίλειο. Τα αεροπλάνα που πετάνε πάνω από το σπίτι είναι παιχνίδια και τα ζόμπι είναι μικρά κίτρινα λουλούδια. Η θάλασσα είναι μια άνετη πολυθρόνα και τα γεννητικά όργανα τα λένε ….πληκτρολόγιο, ο Σινάτρα είναι ο θείος που τους τραγουδάει στο πικάπ και η γάτα είναι ένα επικίνδυνο άγριο ζώο. Η πατρική εξουσία – όπως κάθε εξουσία;- διαμορφώνει μια γλώσσα λειτουργίας μέσα στον κόσμο τέτοια ώστε να εξυπηρετεί τις ανάγκες της. Η οικογένεια, θεσμός που είναι ο προθάλαμος της κοινωνικοποίησης του ατόμου φιλτράρει και διαστρεβλώνει την αλήθεια κατά το δοκούν για να ‘προστατέψει’ τα παιδιά της. Αποστειρώνει τα πάντα απομακρύνοντας τα εξωτερικά ‘κακά’ ερεθίσματα. Το σύστημα, η εκπαίδευση, η επιθυμητή εκπαίδευση. Ο πατέρας εκπαιδευτής έχει σκοπό να μην καταλάβει κανείς πως πέρα από το φράκτη υπάρχει μια άλλη, διαφορετική, ελεύθερη ζωή και με δεξί του χέρι τη μάνα -την εκτελεστική εξουσία- ελέγχει τα πάντα και κινεί τα νήματα. Τα παιδιά, σαν τους σημερινούς πολίτες, δεν μπορούν να σκεφτούν αν πίσω από το τζάμι της τηλεόρασης που παρακολουθούν ολημερίς, κρύβεται και κάποια άλλη πραγματικότητα. Καλό παιδί είναι μόνο εκείνο που ακολουθεί πιστά τους κανόνες, δεν αντιμιλά αλλά υπομένει στωικά τις δοκιμασίες. Εμείς, δηλαδή, οι πολίτες που δεν σκεφτόμαστε μα δεχόμαστε αναντίρρητα τις εντολές των ανωτέρων. Δεν παίρνουμε πρωτοβουλίες, αλλιώς μας περιμένει βαρύς ο πέλεκυς της τιμωρίας, ενώ αν τα κάνουμε όλα σωστά, τότε μας περιμένει επιβράβευση, ένα αυτοκολλητάκι!
Ένας αδερφός, που μάλλον έχει φύγει έξω από τον ψηλό φράχτη που περιβάλλει τον κήπο δεν εμφανίζεται ποτέ, χρησιμεύει ως μέθοδος εκφοβισμού για όποιον τολμήσει να φύγει απ' το σπίτι. Ο μόνος που μπορεί να πηγαινοέρχεται ελεύθερα είναι ο πατέρας, που συντηρεί την αποστειρωμένη οικογενειακή του μονάδα δουλεύοντας ως διευθυντής σε εργοστάσιο, και η Χριστίνα, που ανακουφίζει επί πληρωμής τις γενετήσιες ορμές του μεγάλου γιου και δουλεύει σαν φρουρός στο εργοστάσιο. Η Χριστίνα κάνει δώρο στη μεγάλη κόρη μια στέκα για τα μαλλιά και ζητάει ως αντάλλαγμα ένα σεξουαλικό δώρο, που ταράζει την ισορροπία. Κάποια στιγμή οι βιντεοκασέτες που θα δώσει η Χριστίνα κρυφά στη μία αδελφή θα αναστατώσουν το δομημένο σύστημα και θα δημιουργήσουν τη ρωγμή στο απόλυτα ελεγχόμενο περιβάλλον. Ο ιός της πραγματικότητας θα μολύνει τα παιδιά του σωλήνα. Κι έτσι η εσωτερική, ύπουλη βία, αρχίζει να εκδηλώνεται με αληθινή, σωματική βία. Η Χριστίνα που πληρώνεται για να «ανακουφίζει» τον γιο ανοίγει το Κουτί της Πανδώρας.
Ο Λάνθιμος έχει εκπονήσει μια πραγματεία στην ανθρώπινη φύση διαχρονική χωρίς να προσδιορίζεται ο τόπος, κάτι που θα μπορούσε να συμβαίνει παντού. Συνδέει την οικογενειακή αρμονία και γαλήνη με τη χαοτική, εσωτερική, ασυμμετρία, το φόβο με την άγνοια, την εσωστρέφεια με την παρακμή, τον πολιτισμό με το παράλογο. Οι γονείς (η εξουσία) με τη βία και τα παιδιά (οι πολίτες-μαριονέτες) με την απαγόρευση της γνώσης. Η απομόνωση και οι απαγορεύσεις καταλήγουν σε μια δικτατορία πολυτελείας. Κι αυτή με τη σειρά της προκαλεί αφασία και αιμομιξία. Φασισμός, Χίτλερ, Δικτατορία και Επανάσταση, Σκλαβιά και Ελευθερία.
Πότε όμως θα καταρρεύσουν τα τείχη του μονωμένου συστήματος; Η αεροστεγής κατασκευή, η φασιστικά ελεγχόμενη διαδικασία εκπαίδευσης, αλλάζει ποτέ; Μόλις πέσει το κυνόδοντο από το στόμα. Ποτέ δηλαδή! Για να το ρίξεις θα πρέπει να χρησιμοποιήσεις βία, θα πονέσεις και θα ματώσεις. Σαν την επανάσταση , που μόνο αναίμακτη δεν είναι. Σπάσε τα δεσμά, μάτωσε και…
Η ταινία μένει ανοιχτή! Κάνοντας την επανάστασή μας θα κερδίσουμε την ελευθερία μας ή μας περιμένει μια άλλη φυλακή, ακόμη στενότερη;
Δυο ελληνικές ταινίες στα συν : Ψυχή βαθιά και Κυνόδοντας. Βούλγαρης και Λάνθιμος.