Τσόκλης στη Σπιναλόγκα

  Έχω να πάω στη Σπιναλόγκα 30 χρόνια αλλά φέτος  με αφορμή την εξαιρετική έκθεση του Τσόκλη «Tsoclis, εσύ ο τελευταίος λεπρός» που θα διαρκέσει μέχρι τον Οκτώβριο, επισκέφτηκα το νησί στο Νομό Λασιθίου. 

Ο σπουδαίος καλλιτέχνης μας έδωσε τη δυνατότητα να δούμε τρισδιάστατα έργα ζωντανής ζωγραφικής, επιβλητικές εγκαταστάσεις, κατασκευές μεγάλων διαστάσεων. Τα έργα του αφηγούνται ή υπαινίσσονται τη ζωή των απελπισμένων εγκλείστων που αυτοκτονούσαν, ζούσαν παραμορφωμένοι, αλλά δεν έπαυαν να ερωτεύονται, να γεννούν, ν' αποζητούν την επαφή με τον έξω κόσμο. Μια  ιδιαίτερα σημαντική  εικαστική εκδήλωση τόσο αισθητικής, όσο και αυτογνωσίας. 

Το  νησί  μετατράπηκε σε ένα τεράστιο γλυπτικό έργο με εικαστικές εκπλήξεις και  βιντεοπροβολές,  ζωγραφικούς πίνακες   και   μνημειακές επεμβάσεις. Η «spina lunga» (που σημαίνει «μακρύ αγκάθι») κατά τους Ενετούς  γίνεται το επίκεντρο του καλλιτέχνη για την εικαστική του παρέμβαση  με έργα απ’ όλο το φάσμα της δουλειάς του. 

Στην είσοδο του νησιού ένας μεγάλος σταυρός: «…Ο Σταυρός, ένα σύμβολο μαρτυρίου, μπροστά στην είσοδο του νησιού μετατρέπει αυτόματα σε μνημείο προσκύνησης, που παύει να είναι ένας τουριστικός τόπος. 

Ο επισκέπτης καλείται να επισκεφθεί το νησί με σεβασμό…», λέει ο καλλιτέχνης.  «…Ο καλλιτέχνης αφ' ενός μας καλεί να συμμεριστούμε τις συνθήκες διαβίωσης εκείνων που έζησαν αποκλεισμένοι στο νησί από το 1904 μέχρι και το 1957 και αφετέρου μας προσφέρει μια διέξοδο μέσω της τέχνης. Ο τρίτος στόχος του είναι η διατομεακή συλλειτουργία τεχνών και επιστήμης και η ουμανιστική συν-θεώρηση παρελθόντος, παρόντος και μέλλοντος. Αυτός είναι ο λόγος που το φιλόδοξο αυτό εγχείρημα αγκαλιάζει, πέρα από τα εικαστικά, τη μουσική, την αρχαιολογία και την επιστήμη», αναφέρει  η ιστορικός τέχνης, Κατερίνα Κοσκινά που επιμελείται της έκθεσης μαζί με τον διευθυντή Μουσείων, Bruno Cora.  

Πολλοί καθρέφτες παντού  που, όπως μας λέει η Κατερίνα Κοσκινά «από τη μια χρησιμοποιούνται συμβολικά για τον κόσμο των λεπρών και τον εκφυλισμό της εξωτερικής τους εμφάνισης, και από την άλλη λειτουργεί διαδραστικά φέρνοντας τη φύση μέσα του, γιατί μαζί με το είδωλό σου  διακρίνεις και τον ουρανό, το χώμα, γενικά το τοπίο μέσα από την αντανάκλασή του μαζί με εσένα». 

Ψηλά βλέπουμε την εικόνα της Πολυτίμης, φύλακα  του χωροχρόνου σε μια ατέρμονη στάση αναμονής, υπενθυμίζοντάς μας την πολύτιμη αξία του χρόνου αλλά και της υπομονής. Ο χώρος γενικά είναι γεμάτος συμβολισμούς, όπως με την έννοια, αλλά και την χρήση του αλατιού κατά την παραμονή των λεπρών στη Σπιναλόγκα, που αποδόθηκε από μια κυκλική performance του ίδιου του Τσόκλη, ο οποίος,  αφήνοντας τα αποτυπώματα του πάνω στο αλάτι, μας θύμισε τον κύκλο της ζωής. Όλοι αφήνουμε το ενεργειακό μας αποτύπωμα σε αυτή τη ζωή.  Η περφόρμανς του Κώστα Τσόκλη -κάνοντας κύκλους πάνω σε χοντρό αλάτι- έχει διπλή και τριπλή σημασία, όπως λέει: «Γέμιζαν τις ταράτσες με θαλασσινό νερό και το άφηναν να στεγνώσει και μετά πούλαγαν το αλάτι. Ο κύκλος που κάνω είναι ο χρόνος που χρειαζόταν η θάλασσα να γίνει αλάτι. Εκφράζει επίσης την επιθυμία να το σκάσεις. Ησουν καταδικασμένος για όλη σου τη ζωή να μείνεις εκεί μέσα. Η φράση που έχω του Ντάντε, την είχαν και αυτή εδώ. «Ο εισερχόμενος ας εγκαταλείψει κάθε ελπίδα».  

 Προχωρώντας μέσα στα σοκάκια της Σπιναλόγκας βλέπουμε καθρέφτες, πολλούς, μεγάλους καθρέφτες για την παρουσία των οποίων ο καλλιτέχνης μάς εξηγεί: «Οι καθρέφτες έχουν μια διπλή σημασία: πρώτα απ' όλα να βάζουν τον επισκέπτη ενώπιον του εαυτού του. Να σκεφτούμε ότι θα μπορούσαμε κι εμείς οι ίδιοι να ήμασταν στη θέση των ανθρώπων αυτών που έζησαν στο νησί. Ξέρετε ότι στη Σπιναλόγκα δεν είχαν καθρέφτες καθόλου, για τους γνωστούς λόγους, δεν ήθελαν να βλέπουν την παραμόρφωση. Εγώ πλημμυρίζω το νησί με καθρέφτες και έρχομαι να διαμαρτυρηθώ και σήμερα, όλοι εμείς εδώ πέρα μπορούμε να δούμε τα πρόσωπά μας στους καθρέφτες. Είναι λοιπόν μια λύτρωση γι' αυτό που αισθανόμαστε κι ότι είμαστε καλά».

 Ο τίτλος της έκθεσης «Εσύ ο τελευταίος λεπρός» έχει επιλεγεί με σκοπό να «χτυπάει» κατευθείαν στο θυμικό μας. Εξάλλου οι αξίες για τις οποίες μάχονταν οι λεπροί τότε, όπως  αυτοεκτίμηση, δικαιοσύνη, σεβασμός και ισότητα, φαντάζουν τόσο ταιριαστές και στη σημερινή δυσχερή μας θέση. Ως έθνος, αλλά και ατομικά, αισθανόμαστε το ρατσισμό των ισχυρών ξένων  που μας κάνουν να νιώθουμε και λεπροί και τελευταίοι, και από την άλλη φερόμαστε όπως η πλειοψηφία της εποχής εκείνης στους λεπρούς σε κάθε είδους μειονότητα εντός της χώρας μας. Και ο Τσόκλης δε θα μπορούσε να βρει ίσως καλύτερη συγκυρία για να παραδώσει στον κόσμο αυτή τη διαχρονική, τελικά, οπτική του. Ένας διαρκώς μαχόμενος καλλιτέχνης 83 ετών επιχειρεί ως άλλη Σωκρατική αλογόμυγα να σπείρει καινά δαιμόνια, υπενθυμίζοντας μας τα λάθη ενός όχι και τόσο μακρινού παρελθόντος, τα οποία εξακολουθούμε να επαναλαμβάνουμε.  Στο ψηλότερο σημείο της Σπιναλόγκας  μαύρες σημαίες, ένα κομμάτι μνήμης  μας θυμίζουν το παρελθόν. 

   Τα έργα συνδιαλέγονται με το νησί-μνημείο και η ιστορία της περιόδου 1904 - 1957 δίνει την αφορμή για δημιουργία.  «Όπως στις αρχαίες τραγωδίες, όπου η μοίρα των ηρώων είναι πάντα ζοφερή και έρχεται η ομορφιά του Λόγου και οι αναπάντεχες λύσεις των πολύπλοκων σχέσεων και καταστάσεων να λυτρώσει τους ήρωες, αλλά και το θεατή, έτσι κι εδώ,  φιλοδοξώ πρώτα να ταυτίσω τον επισκέπτη, με αυτούς που απομονωμένοι από την κοινωνία, έβλεπαν το σώμα τους και τις ψυχές τους σιγά – σιγά να λιώνουν και ύστερα να τον λυτρώσω, μέσω της γοητείας της φύσης και της τέχνης, οδηγώντας τον τελικώς, στη συνειδητοποίηση της δικιάς του τύχης, του να είναι δηλαδή υγιής, αρτιμελής και να απολαμβάνει τα δώρα της Ζωής, της Ελευθερίας και της Τέχνης »  λέει ο καλλιτέχνης.

   O Νίκος Ξυδάκης συνέθεσε τη μουσική που συνοδεύει τον επισκέπτη στη διαδρομή.
 Η παρέμβαση εκτείνεται σε όλη την επιφάνεια του νησιού εμπνεόμενη –κατά πως αναφέρει ο ίδιος ο δημιουργός  – από «το νησί το ίδιο και τα ερείπια των κτισμάτων, τη χωρίς ελπίδα επιθυμία φυγής, («Ο εισερχόμενος ας αποθέσει κάθε ελπίδα», ήταν γραμμένο στην είσοδο), από την απελπισμένη ανάγκη επικοινωνίας με τον έξω κόσμο, τις πολλές αυτοκτονίες, την φθορά, την έλλειψη κατόπτρων (για ευνόητους λόγους), τον έντονο ερωτισμό, από τον θάνατο και τις γεννήσεις, τη βρωμιά αλλά και τη νοικοκυροσύνη, καθώς και το μικρεμπόριο που ασκούνταν πάνω στο νησί».    

Τ

Αξίζει να επισκεφτεί κανείς αυτή την έκθεση. Είναι συγκλονιστική. Εκείνο το φέρετρο με το σάβανο στο σκοτεινό δωμάτιο, το πουλί που μάταια προσπαθούσε να αποδράσει στη βιντεοπροβολή στην αίθουσα με τον αποτεφρωτήρα, οι καθρέφτες που σε οδηγούν στα αιώνια ερωτήματα:ποιος είμαι εγώ και πως φαίνομαι, οι μαύρες σημαίες οι καθρέφτες παντού, η μουσική,  όλα. Δεν μεταφέρεται η αίσθηση και το εικαστικό υλικό δεν μπορεί να εκτεθεί αλλού. Όσοι μπορείτε σπεύσατε.

Υλικό για την ανάρτηση χρησιμοποίησα από τον κατάλογο της έκθεσης.

Αξίζει να παρακολουθήσει κανείς αυτή τη συνέντευξη από την ΕΤ:
http://www.ert.gr/webtv/et1/item/6646-Kwstas-Tsoklhs,-Spinalogka-13-08-2012#.UEBb6NbN_k8