ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗΣ ΑΠΟΛΥΤΗΣ ΣΕ ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΑ ΠΡΟΤΑΣΗ ΣΤΑ ΛΑΤΙΝΙΚΑ

ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗΣ ΑΠΟΛΥΤΗΣ ΣΕ ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΑ ΠΡΟΤΑΣΗ ΣΤΑ ΛΑΤΙΝΙΚΑ

Παραθέτουμε εδώ  πληροφορίες που είναι απαραίτητες για την ανάλυση της μετοχής στα κείμενα της Γ΄ Λυκείου. Θα αναφέρουμε μόνο τις περιπτώσεις που συναντάμε στα κείμενα της εξεταστέας ύλης και τα οποία είναι απαραίτητο να γνωρίζει ο υποψήφιος:

           

Στην αφαιρετική απόλυτη διακρίνουμε τις παρακάτω περιπτώσεις:

1. Γνήσια αφαιρετική απόλυτη έχουμε όταν το υποκείμενο της μετοχής που βρίσκεται σε αφαιρετική πτώση  δε σχετίζεται ούτε συντακτικά ούτε νοηματικά με τους κύριους όρους της πρότασης.

2. Νόθη αφαιρετική απόλυτη: Το εννοούμενο ποιητικό αίτιο, που συνοδεύει τη μετοχή παθητικού παρακειμένου της αφαιρετικής    απόλυτης, ταυτίζεται νοηματικά με το υποκείμενο του ρήματος της πρότασης.

3. Ιδιόμορφη αφαιρετική απόλυτη: όταν δεν υπάρχει μετοχή αλλά μία λέξη που λειτουργεί ως «υποκείμενο» και μία άλλη που λειτουργεί ως «κατηγορηματικός προσδιορισμός» στο «υποκείμενο»

Σημείωση:Το σχολικό βιβλίο δεν κάνει αυτό το διαχωρισμό αλλά είναι απαραίτητος για να μπορεί ο μαθητής να κάνει σωστά την μετατροπή.

Α. Αφαιρετική απόλυτη / χρονική μετοχή

1. Γνήσια: για ν' αναλύσουμε την αφαιρετική απόλυτη σε χρονική πρόταση:

α. αν έχουμε μτχ. ενεστώτα, χρησιμοποιούμε τον ιστορ. cum + υποτακτ. παρατ. ενεργ. φωνής,

β. αν έχουμε μτχ. παρακειμένου, χρησιμοποιούμε τον ιστορ. cum + υπο­τακτ. υπερσυντ. παθητ. φωνής (ή τον postquam + οριστ. παρακειμ. παθητ. φωνής) και

γ. μετατρέπουμε το υποκ. της μτχ. σε υποκ. του ρήμ. της χρονικής πρότασης.

π.χ. Paetus, occiso Scriboniano, trahebatur (Κείμενο 23)

Paetus, cum Scribonianus occisus esset, trahebatur

Paetus, postquam Scribonianus occisus est, trahebatur

           

2. Νόθη: για ν' αναλύσουμε την αφαιρετική απόλυτη σε χρονική πρόταση:

α. μετατρέπουμε το υποκείμενο. της μετοχής. σε αντικείμενο του ρήματος της χρονικής πρότασης,

β. μετατρέπουμε το εννοούμενο ποιητ. αίτιο σε υποκείμενο του ρήματος της χρονικής πρό­τασης και

γ. χρησιμοποιούμε τον ιστορ. cum + υποτακτ. υπερσυντ. ενεργ. φω­νής (ή τον postquam + οριστ. παρακειμ. ενεργ. φωνής).

Παρακάτω όλα τα παραδείγματα για να εξασκηθούμε:

 Galli, deletis legionibus Romanorum, everterunt (Κείμενο 21)

 quibus interemptis, recepit (Camillus) (Κείμενο 21)

 Audita salutatione Caesar dixit (Κείμενο 29)

praedones, abiectis armis, appropinquaverunt (Κείμενο 34)

Sulla, occupata urbe, coegerat (Κείμενο 40)

Hac re audita Augustus voluit (Κείμενο 47)

Sertοrίus, admissis amicis, dixit (Κείμενο (48)

3. Ιδιόμορφη: για ν' αναλύσουμε την αφαιρετική απόλυτη σε χρονική πρόταση:

a. μετατρέπουμε το «υποκείμενο» της αφαιρετικής απόλυτης σε υποκείμενο του ρήματος της χρονικής πρότασης,

β. μετατρέπουμε τον «κατηγορηματικό προσδιορισμό» της αφαιρετικής απόλυτης σε κατηγορούμενο του υποκειμένου. της χρονικής πρότασης και

γ. χρησιμοποιούμε τον ιστορικό cum + υποτακτική παρατατικού του sum (ή τον dum + οριστική ενεστώτα του sum), για να δηλώσουμε το σύγχρονο.

           

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ:

 Brenno duce (Κείμενο 21)

 patre imperatore (Κείμενο 30)

Β. Αφαιρετική απόλυτη / υποθετική μετοχή

            α. Curat et providet ne, intercepta epistula, cognoscantur (Κείμενο 45)

Αυτά είναι ΟΛΑ τα παραδείγματα. Οι απαντήσεις θα αναρτηθούν προσεχώς.

Τον έρωτα τον έπλασε ο θάνατος

Από την εφημερίδα "Τα Νέα" του προηγούμενου Σαββατοκύριακου κράτησα το παρακάτω κείμενο του Κ. Γεωργουσόπουλου στο οποίο ο ξεχωριστός φιλόλογος σχολιάζει στίχους της Κ. Δημουλά που με προβληματίζουν αυτό τον καιρό.

«Ευλαβούμαι, Ανάγκη

ότι εσύ έπλασες το συνεχές του κόσμου

το δώσ΄ μου, το δεν έχω του.

Αλλά τον έρωτα, όχι, όχι εσύ, Ανάγκη

τον έρωτα τον έπλασε ο θάνατος

από άγρια περιέργεια

να εννοήσει

τι είναι ζωή...»  

Στίχοι συνταρακτικοί της Κικής Δημουλά από το τελευταίο βιβλίο της, «Εύρετρα». Θα ήθελα σήμερα να τους σχολιάσω ελεύθερα, όπως λέμε με ελεύθερη πτώση. Γιατί, σίγουρα, κάθε προσπάθεια να διαβάσει κανείς την ποίηση με κλειδιά τη λογική είναι μια εκ των προτέρων τίμια, θα έλεγα, αλλά προαναγγελθείσα ήττα. Αμα τη εκφωνήσει του εγχειρήματος. Αλλά θα το τολμήσω. Εξάλλου η ίδια η ποιήτρια αναγγέλλει στον τίτλο της συλλογής της μια πιθανή νίκη της. Τα εύρετρα διεκδικεί κάποιος που βρήκε κάτι αφού επίμονα έψαχνε: κάτι κρυμμένο, κάτι χαμένο, κάτι ανείπωτο. Οπως ο Αγιος Φανούριος για τον σύγχρονο άνθρωπο φανερώνει και βοηθάει να βρεθούν τα χαμένα, έτσι στον αρχαίο Ελληνα, εκτός των άλλων ειδικοτήτων του (που δεν είναι μακριά από αυτό που θα διατυπώσω), ήταν ο Ερμής ο θεός που βοηθούσε τον άνθρωπο να βρει τα χαμένα. Ερμαιον για τους αρχαίους Ελληνες, ό,τι με τη βοήθεια του Ερμή απροσδόκητα ή ύστερα από ψάξιμο έβρισκες. Και η μέθοδος ερμηνεία! Ακόμη και ο νεκρός Πολυνείκης καταμεσής του κάμπου των Θηβών για τον φύλακα στην «Αντιγόνη» είναι γλυκό έρμαιον, απροσδόκητος θησαυρός. Ακόμη και η λέξη θησαυρός το κρυμμένο πολύτιμο που βρέθηκε σημαίνει. Και έχει σημασιολογικό ενδιαφέρον η περιπέτεια της λέξης έως τις μέρες μας. Αλλά σκεφτείτε πόσο κυριολεκτούμε όταν λέμε στον φίλο που εμφανίζεται με όμορφη σύντροφο: «Βρε τυχερέ, πού τον βρήκες αυτό τον θησαυρό;».
Η Δημουλά στους στίχους που παρέθεσα, προλογικούς στη συλλογή της, ευλαβείται την Ανάγκη, με κεφαλαίο παρακαλώ, που έπλασε το συνεχές του κόσμου. Και ποιο είναι αυτό το συνεχές, η άλυσος που εγγυάται τη συνοχή των υλικών και ψυχικών αναγκών (με μικρό, παρακαλώ); Είναι η πλησμονή και η ένδεια, η σπατάλη και η πενία. Το συνεχές του κόσμου είναι ένα δούναι και λαβείν, μια διηνεκής ανταλλαγή, συναλλαγή, μια ατέρμων αμοιβαιότητα μεταξύ του «Ναι» και του «Οχι», του «Εχω» και του «Δεν Εχω».
Ηφιλοσοφία από την εποχή των προσωκρατικών συνέλαβε τη δεσπόζουσα, κυριαρχική θέση της ΑΝΑΓΚΗΣ ως συστατικής οντότητας στον κόσμο. Εξάλλου στην Ανάγκη και οι θεοί υπάκουαν. Αρα ήταν η μεγίστη δημιουργός δύναμη που εγγυάται και συνέχει τον σύμπαντα κόσμο, υλικό και άυλο. Στο πρώτο μέρος του μικρού της ποιήματος η Δημουλά έρχεται να συμφωνήσει με την πάγια και κατασταλαγμένη γνώση ότι τα πάντα εξαρτώνται και εξηγούνται από την Ανάγκη.
Η απροσδόκητη στις ανατροπές της ποιήτρια στο δεύτερο μέρος του ποιήματος εισάγει έναν άλλο συστατικό Δημιουργό του Σύμπαντος: τον θάνατο, τη μεγάλη Αρνηση, το Μηδέν, θα έλεγα ό,τι προϋπήρξε του κόσμου, τη μεγάλη μήτρα του χάους. Και εδώ η Δημουλά φαίνεται να διαφωνεί με ολόκληρη την προσωκρατική και έπειτα από εκείνη φιλοσοφία, ότι τίποτε δεν γεν νήθηκε από το μηδέν. Προσέρχεται με τη βεβαιότητα του Μύθου, ότι τον κόσμο εκ του χάους τον δημιούργησε ο Ερως. Και ο Ερωτας είναι πλάσμα που ξεπήδησε από τη Μήτρα του Μηδενός. Ποιητικά, της Δημουλά προηγείται βέβαια ο Ησίοδος αλλά ιδιοφυώς ο Αριστοφάνης στους «Ορνιθες»: Πριν ήταν το Χάος, ο Τάρταρος και μέσα στη μεγάλη Νύχτα πετούσε ο Ερως, ο γεννήτορας των πάντων.
Η Δημουλά ψάχνει και ευρίσκει τον Λόγο για τον οποίο το Μηδέν, ο θάνατος, η Αρνηση, έπλασε το γονιμοποιό σπέρμα. Η άγρια περιέργεια του θανάτου, η μεγάλη απορία του ήταν το αίτημά του να εννοήσει τι είναι ζωή. Είναι συνταρακτικά και έξοχα διατυπωμένο αυτό το αίτημα του Μηδενός να εννοήσει το Είναι μέσω του Πόθου, του Ιμέρου, της Ελξης, της γονιμοποιού εράσμιας δύναμης.
Η ανατροπή της Δημουλά είναι καίρια. Πάντα το μεγάλο αίτημα της ανθρώπινης απορίας ήταν οι ζωντανοί να ανακαλύψουν, να βρουν ψάχνοντας τι είναι ο θάνατος. Το είναι, η ύπαρξη δεν μπορούσε να συλλάβει την έλλειψή της. Πώς εξάλλου λογικά θα ορίσεις την ανυπαρξία, πώς η πολλότητα θα εννοήσει το Τίποτε; Αυτό μας έκανε τραγικούς, ποιητές, αξεδίψαστους για ζωή, επειδή αδυνατούσαμε να εισδύσουμε με τα μόνα όπλα που διαθέταμε, τη νόηση, το αίσθημα και την επιθυμία στην τέλεια απουσία τους. Το παράλογο τροφοδότησε και την Ιστορία και την Τέχνη των ανθρώπων. Μοναδική ζήτηση της φιλοσοφίας, άρα αίτημα ζωής για τον Πλάτωνα ήταν «η μελέτη θανάτου». Τα μυστήρια των Αιγυπτίων, των Καβείρων, τα Ορφικά, τα Ελευσίνια ήταν μελέτη θανάτου, δηλαδή προσπάθεια του ζώντος να διεισδύσει στην περιοχή του Αγνώστου, να συμβιβαστεί με την ιδέα του Μηδενός. Ο διονυσιακός οργιαστικός κύκλος είναι ακριβώς η κατανόηση του θανάτου και η άρση του φόβου του μέσω της ερωτικής συνεύρεσης.
Αλλα είναι τα εύρετρα της Δημουλά. Το Μηδέν, το Χάος, το Τίποτε, η μεγάλη Απουσία έπλασαν και εξαπέλυσαν στον κόσμο τον Ερωτα για να κατανοήσει το Ζην. Το Μηδέν ποθεί διακαώς να ορίσει το Είναι και για να το προσεγγίσει, να το ελκύσει πρέπει να το ερωτευθεί. Ο Θάνατος είναι ερωτευμένος με τη Ζωή. Λαχταράει να την κάνει δική του, να την κατακτήσει και να γεννήσει μαζί της τέκνα, τέκνα θνησιγενή, ρέποντα προς το Μηδέν, νοσταλγώντας το χαώδες ενδιαίτημα του πατρός τους.
Αλλη μία φορά η Δημουλά χαιρετά το Ποτέ αφήνοντας σε εκκρεμότητα το Πότε.
Η ανατροπή της Δημουλά έρχεται να αποκαταστήσει μια περίεργη και παράλογη Αδικία. Η Φιλοσοφία, η Τέχνη, η Ποίηση των αιώνων αναφέρονται στο Μυστήριο του Θανάτου, προσπαθούν να μυηθούν στην ουσία του. Και κανείς, ίσως γιατί βιώνει την αλαζονεία του Ζην, δεν απασχολήθηκε ποτέ με το Μυστήριο της Ζωής.
Η Δημουλά ανέστρεψε το παιχνίδι του κόσμου. Ποιος θα ρωτήσει άραγε για το τι είναι ζωή; Ποιος άλλος θα ρωτήσει για το Είναι, από Εκείνο που είναι εκτός του Είναι; Το Μηδέν. Ο φιλόσοφος-θάνατος συγκροτεί το σύστημά του ορίζοντας τη φιλοσοφία του «μελέτη ζωής». Και η διαλεκτική μέθοδος αυτής της φιλοσοφίας: ο Ερως.
ΥΓ: Στο Πανεπιστήμιο του Λέιντεν στην Ολλανδία υπήρχε πανάρχαια συνήθεια οι διάσημοι επισκέπτες να υπογράφουν σε έναν τοίχο. Υπάρχουν εκεί διάσημα ονόματα, ανάμεσά τους του Καρτέσιου. Οι φοιτητές για να τιμήσουν τον φιλόσοφο του cogito, ergo sum (σκέπτομαι άρα υπάρχω) έγραψαν δίπλα coito ergo sum (συνουσιάζομαι άρα υπάρχω).

Ο ΕΡΩΤΑΣ ΚΙ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ

Ο έρωτας κι ο θάνατος
ίδια σπαθιά βαστούνε
κι οι δυο με τρόπο ξαφνικό
και ύπουλο χτυπούνε.

Όταν φιλώ τ' αχείλι σου
μουδιάζει το κορμί μου
και μες στου ονείρου το γιαλό
χάνομαι γιασεμί μου.

Ερωφίλη για Κρητικούς και όχι μόνον αναγνώστες του Σολωμού.

Μια πρόταση της φίλης και συναδέλφου Πολίνας με οδήγησε στην Ερωφίλη του Χορτάτζη που μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως παράλληλο στον Κρητικό και στους Ελεύθερους Πολιορκημένους του Σολωμού αλλά και στον Ερωτόκριτο που διδάσκουμε στην Α Λυκείου. Αν διαβάζοντας το απόσπασμα της Ερωφίλης έχετε κάποια δυσκολία με τα....Κρητικά μπορώ λόγω καταγωγής να βοηθήσω.

ΣΚΗΝΗ ΔΕΥΤΕΡΗ

Πανάρετος, Ερωφιλη

ΠΑΝ.  Όντεν αστράφτει και βροντά κι ανεμικές φυσούσι,                

            κ' εις το γιαλό τα κύματα τα θυμωμένα σκούσι,

και το καράβι αμπώθουσι σε μια μερά κ' εις άλλη

τση φουσκωμένης θάλασσας, με ταραχή μεγάλη,                  50

τότες γνωρίζεται ο καλός ναύκλερος, μόνο τότες

τιμούνται οι κατεχάμενοι κι αδύνατοι ποδότες,

γιατί με τέχνη κι ο γιαλός πολλές φορές νικάται,

κ' εκείνος απού κυβερνά ψηλώνει και τιμάται.

Γιαύτος κ' εγώ σ' τση τύχης μου την ταραχή την τόση,         55

απού έτσι ξάφνου μ' εύρηκε για να με θανατώσει,

δε θε ν' αφήσω να χαθώ δίχως να δοκιμάσω

στο δύνομαι να βουηθηθώ, πριν τη ζωή μου χάσω.

ΕΡΩ.   Οϊμένα κ' ίντα του γροικώ; Τάχα καινούργια πάλι

κακομοιριά ν' απόσωσε να σμίξει με την άλλη;               60

ΠΑΝ.   Μα την κερά μου συντηρώ κ' έρχεται προς εμένα,
κ' έχει το πρόσωπο κλιτό, τ' αμμάτια θαμπωμένα.
Έρωτα, μ' όσα βάσανα με κάνεις να γροικήσω,
τση δύναμης σου δε μπορώ παρά να φχαριστήσω,
γιατί με μια γλυκεία θωριά πλερώνει πάσα κρίση                        65

τούτη απ' ως ήλιος δύνεται τον κόσμο να στολίσει.

Τα περιστέρια όντε νερό και ταραχή γροικούσι,

απού τσι κάμπους με σπουδή προς τσι φωλιές πετούσι·

κ' εσύ, κερά, στην ταραχή τση τόσης κακοσύνης

τση τύχη μας, για ποια αφορμή την κάμερα σου αφήνεις        70

κ' έρχεσαι σ' τούτη τη μερά, κ' η θαμπωμένη σου όψη

δύνεται την καημένη μου καρδιά σε δυο να κόψει;

ΕΡΩ.    Σ' πάσα πολύ μου βάσανο και πρίκα μου μεγάλη,
παρηγοριά, Πανάρετε, ποτέ δεν ηύρηκα άλλη,
παρά το βγενικότατο πρόσωπο το δικό σου,                                 75

καθώς, θαρρώ, πολλά καλά το ξεύρεις απατός σου.

Για τούτον ήρθα ως εδεπά μονάχας να σε δούσι

τ' αμμάτια μου τση ταπεινής, να παραλαφρωθούσι.

ΠΑΝ.   Βασιλιοπούλα αφέντρα μου, θάρρος κι απαντοχή μου,

την πρίκαν οπού πλάκωσε σήμερο το κορμί μου,                        80

γλώσσα, λογιάζω, μηδεμιά μπορεί να τη μιλήσει,

μηδ' άλλο πράμα δύνεται να με παρηγορήσει,

παρά ή θωριά σου μοναχάς. Κι ωσάν το διψασμένο

λάφι γλακά στον ποταμό, πλήσα πεθυμισμένο

να πιει νερό να δροσιστεί, τέτοιας λογής, κερά μου,                   85

για να σε δούσι ετρέχασι τ' αμμάτια τα δικά μου,

να μου ζυγώξεις τση καρδιάς το βάρος το περίσσο

κι αποδεπά πασίχαρος περίσσα να γυρίσω.

Μα πρίχου σώσω, ο βασιλιός μου μήνυσε να δράμω,

να πα τον εύρω, κ' ήτονε χρειά μου ζιμιό να κάμω                      90

τον ορισμό του αφέντη μου, για κείνο μετά σένα

δεν είμαι, απόστα μ' εύρηκεν η ακριβή σου νένα.

ΕΡΩ.    Κ ιντά 'θελε με τόση βιά;

ΠΑΝ.                                      Τρέμουσι και δειλιούσι

τα χείλη μου ν' ανοίξουσι να σου το δηγηθούσι.
Δυο προξενιές για λόγου σου του φέρασι, κερά μου,                  95
κι ως μου 'πεν, αποφάσισεν, ώφου, ωχ οϊμέ η καρδιά μου,
να σε παντρέψει, κι ογιατί σαν κακοκαρδισμένη,
λέγει, πως σ' είδε, ως τ' άκουσες, ψυχή μου αγαπημένη,
με λόγια και με σιργουλιές μ' έστειλε να σε κάμω
να συβαστείς να κάμετε τον πρικαμένο γάμο.                      100

Κι απόστα του το γροίκησα, λόγιασε εσύ, κερά μου,

πόσες φωτιές μου καίγουσι τη δόλια την καρδιά μου!

Το θάνατο και τη σκλαβιά τόσα πρικιά δεν κράζω

σαν έν' πρικύ το βάσανο που τώρα δοκιμάζω·

το 'να απ' αυτάνα τσι καημούς τελειώνει, κ' εις την άλλη      105 

με τον καιρόν η λευτεριά τέλος μπορεί να βάλει.

Μα κείνον απού μου κρατεί το νου τον πρικαμένο

μέσα στον Άδη ζωντανό, στον κόσμο αποθαμένο,

πάντα με θέλει πολεμά, δίχως ποτέ να δώσει

           τέλος γή αλάφρωση κιαμιά στην κρίση μου την τόση.             110

ΕΡΩ.     Πάσα κιανείς απ' αγαπά, δίκιο 'χει να φοβάται
          με πάσα λίγην αφορμή, μα να παρηγοράται
          πάλι τυχαίνει, οντά θωρεί την κόρη τη δική του
          πως μια ψυχή 'ναι μετ' αυτό κ' ένα με το κορμί του.
          Πως σ' αγαπώ κατέχεις το· γνωρίζεις πως μηδένα                    115

θάρρος δεν πρέπει να 'χω πλιό στον κόσμο παρά σένα.
Στην ευγένεια σου την πολλή, στη χάρη σου την τόση,
στη δύναμη, σ' τσι διάξες σου και την πολλή σου γνώση
τον πόθο μου εθεμέλιωσα, και πλια από κτίσμαν άλλο
μέσα στα φύλλα τση καρδιάς τονέ κρατώ μεγάλο.               120

          Για τούτο μόνο ό θάνατος μπορεί να τον χαλάσει

          σ' τούτο τον κόσμο, κ' οι ψυχές πάλι στον Άδη αν πάσι,

          πως θέλου σμίξει κ' εδεκεί με πλιάν αγάπη ελπίζω,

          γιατί κ' εσύ πιστότατα πως μ' αγαπάς γνωρίζω.

          Οϊμέ, κι ας μου 'το μπορετό, το στήθος μου ν' ανοίξω,         125      

           και φυτεμένο στην καρδιά πως σ' έχω να σου δείξω,

          για να 'χες πει, Πανάρετε, «χωρίς το θάνατο μου

          ν' ανασπαστώ, Ερωφίλη μου, δεν είναι μπορετό μου».

ΠΑΝ.    Τούτα τ' αμμάτια, αφέντρα μου, καλά και δε θωρούσι

πως στην καρδιά σου βρίσκομαι, του νου το συντηρούσι     130
τ' αμμάτια, απ' έχου να θωρού χάρη σγουραφισμένο
το πράμαν απού βρίσκεται στον οφθαλμό χωσμένο.
Μα δε μπορεί η καημένη μου καρδιά να μην τρομάσσει
το πράμα κείνο που αγαπά τόσα πολλά, μη χάσει,
κ' είμαι σαν έναν ακριβό πόχει τσι θησαυρούς του              135

χωσμένους σ' τόπο αδυνατό, μ' όλον ετούτο ο νους του

στέκει με χίλιους λογισμούς, μ' έγνοια πολλά μεγάλη

μη λάχει να τσι βρούσινε και πάρουσί του τσι άλλοι.

'Οϊμέ, κι αν άλλος δε μπορεί, γι' αψήφιστο λογάρι,

σωστή στον κόσμο ανάπαψη ποτέ κιαμιά να πάρει,             140

πώς θες να μη φοβούμαι εγώ, πώς θες να μην τρομάσσω,
τα κάλλη σου τ' άρίφνητα κιαμιά φορά μη χάσω;
Στον ήλιον έχω ντήρηση κ' εις τ' άστρα που περνούσι
και τσ' ομορφιές σου, αφέντρα μου, κάτω στη γη θωρούσι,
μηδέ χυθού κι αρπάξου σε, κ' εμένα τον καημένο                   145

παρ' άλλον άθρωπο στη γη ν' αφήσου πρικαμένο.

ΕΡΩ.    Τόσες δεν είναι οι ομορφιές, τόσα δεν είν' τα κάλλη,
μα τούτο εκ την αγάπη σου γεννάται τη μεγάλη.
Μα γή όμορφη 'μαι γή άσκημη, Πανάρετε ψυχή μου,
για σέναν εγεννήθηκε στον κόσμο το κορμί μου.                    150

ΠΑΝ.   Νερό δεν έσβησε φωτιά ποτέ, βασίλισσα μου,

καθώς τα λόγια τα γροικώ σβήνουσι τήν πρικιά μου.
Μ' όλον ετούτο, αφέντρα μου, μα την αγάπη εκείνη
που μας ανάθρεψε μικρά και πλια παρ' άλλη εγίνη
πιστή και δυνατότατη σ' εμένα κ' εις εσένα                          155

και τα κορμιά μας σ' άμετρο πόθο κρατεί δεμένα,

περίσσα σε παρακαλώ ποτέ να μην αφήσεις

να σε νικήσει ο βασιλιός, να μ' απολησμονήσεις.

ΕΡΩ.   Οϊμένα, να 'βρω δε μπορώ ποιαν αφορμή ποτέ μου

σου 'δωκα, στην αγάπη μου φόβο, Πανάρετε μου,            160

 να πιάνεις τόσα δυνατό, σα να μηδέ γνωρίζεις
 το πως το νου και την ψυχή και την καρδιά μου ορίζεις.
 Έρωτα, απείς τ' αφέντη μου τ' αμμάτια δε μπορούσι
 πόσα πιστά και σπλαχνικά τον αγαπώ να δούσι,
 μιαν απού τσι σαΐτες σου φαρμάκεψε και ρίξε                     165

μέσα στα φυλλοκάρδια μου και φανερά του δείξε                   

 με τον πρικύ μου θάνατο πως ταίρι του απομένω,

και μόνο πως για λόγου του στον Άδη κατεβαίνω.

ΠΑΝ.   Τούτο ας γενεί σ' εμένα ομπρός, φόβο κιανένα αν έχω

στον πόθο σου, νεράιδα μου, γή αν έν' και δεν κατέχω       170 

πως μηδέ ο θάνατος μπορεί να κάμει να σηκώσεις

τον πόθο σου από λόγου μου κι αλλού να τονέ δώσεις.
Μα δεν κατέχω ποια αφορμή με κάνει και τρομάσσω,
το πράμα που στο χέρι μου κρατώ σφικτά μη χάσω,
κ' εκείνο απού παρηγοριά πρέπει να μου χαρίζει,                175

τσ' ελπίδες μου τσ' αμέτρητες σε φόβο μου γυρίζει.

ΕΡΩ.    Τούτο 'ναι απού το ξαφνικό μαντάτο που μας δώσα,
μα μην πρικαίνομέστανε, Πανάρετε μου, τόσα,
γιατί ουρανός, απού 'καμε κ' εσμίξαμεν αντάμι,
να στέκομε παντοτινά ταίρια μας θέλει κάμει.               180

Τον ουρανό, τη θάλασσα, τη γη και τον αέρα,
τ' άστρα, τον ήλιο το λαμπρό, τη νύκτα, την ημέρα,
παρακαλώ ν' αρματωθού, να 'ρθουν αντίδικα μου,
την ώρα οπ' άλλος θέλει μπει πόθος εις την καρδιά μου.
Μ' απείτις να μιλούμε εδώ πλιότερα δε μπορούμε,                185

στην κάμερα μου έλα, εύρε με, στράτα κιαμιά να βρούμε,

να κάμομε τσι προξενιές τούτες να ξηλωθούσι,

κ' ύστερα τ' άλλα πλια εύκολα δύνουνται να σαστούσι.

Πάγω και μην αργείς λοιπό.

ΠΑΝ.                                                    Ας πηαίνει η αφεντιά σου,

γιατί κ' εγώ έρχομαι ζιμιό κατά την ορδινιά σου.                   190

ΛΑΤΙΝΙΚΑ Γ΄ ΕΝΟΤΗΤΑ 25η

ΚΕΙΜΕΝΟ  Πώς ένα σύκο στάθηκε αφορμή να καταστραφεί η Καρχηδόνα

Cato attulit quodam die in curiam ficum praecocem ex Carthagine ostendesque patribus " Interrogo vos " inquit "quando hanc ficum decerptam esse putetis ex arbore". Cum omnes recentem esse dixissent, "Atqui ante tertium diem" inquit "scitote decerptam esse Carthagine. Tam prope a muris habemus hostem! Itaque cavete periculum, tutamini patriam. Opibus urbis nolite confidere. Fiduciam quae nimia vobis est, deponite. Neminem credideritis patriae consulturum esse, nisi vos ipsi patriae consulueritis. Mementote rem publicam in extremo discrimine quondam fuisse!" Statimque sumptum est Punicum bellum tertium quo Carthago deleta est.

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Κάποια μέρα ο Κάτωνας έφερε στη Σύγκλητο ένα σύκο πρώιμο από την Καρχηδόνα και δείχνοντας το στους Συγκλητικούς είπε: «Σας ρωτώ (να μου πείτε), πότε νομίζετε πως το σύκο αυτό κόπηκε από το δέντρο». Όταν όλοι απάντησαν πως ήταν φρέσκο, αυτός συνέχισε/είπε: «Κι όμως, μάθετε πως κόπηκε στην Καρχηδόνα πριν τρεις μέρες. Τόσο κοντά στα τείχη μας έχουμε τον εχθρό! Φυλαχτείτε λοιπόν από τον κίνδυνο και προστατεύστε την πατρίδα. Μη στηρίζεστε στις δυνάμεις της Ρώμης . Να αποβάλετε την υπερβολική σας αυτοπεποίθηση. Μην πιστέψετε πως θα ενδιαφερθεί κανείς για την πατρίδα, αν εσείς οι ίδιοι δε φροντίσετε γι' αυτήν. Θυμηθείτε πως κάποτε η πατρίδα μας βρέ­θηκε στον έσχατο κίνδυνο!».  Κι αμέσως (οι Ρωμαίοι) ξεκίνησαν τον τρίτο Καρχηδονιακό πόλεμο, που στη διάρκεια του καταστράφηκε η Καρχηδόνα.

ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ

Α' ΚΛΙΣΗ 

curia -ae

patria-ae

fiducia -ae ο πληθ. (fiduciae -arum) δεν  χρησιμοποιείται (αφηρημένη έννοια)

Β' ΚΛΙΣΗ

ficus -i (θηλ.) κατά τη δ' κλίση σχηματίζει τους τύπους σε -us και -u

bellum -i

murus -i   στον πληθ, muri -orum

periculum -i

Γ ΚΛΙΣΗ

Cato -onis   χωρίς πληθ.

Carthago -inis   χωρίς πληθ.

pater - patris (αρσ.)   γεν. πληθ. patrum

arbor -oris (θηλ.)

hostis -is (αρσ.)    γεν. πληθ. hostium

 ops, opis   (θηλ.): βοήθεια

opes – opum (στον  πληθ= ισχύς, πλούτος)

discrimen -inis (ουδ.)

urbs - urbis (θηλ.)    γεν. πληθ. urbium

Δ' ΚΛΙΣΗ

ficus -us (θηλ.) κατά τη δ' κλίση σχηματίζει μόνο τους τύπους σε -us και -u

Ε' ΚΛΙΣΗ

dies - diei - diei - diem - dies - die (αρσ.)

dies - dierum - diebus - dies - dies - diebus

res - rei - rei - rem - res - re (θηλ.)

res - rerum - rebus - res - res - rebus (res publica: πολιτεία)

ΕΠΙΘΕΤΑ

Β' ΚΛΙΣΗ

tertius -a -um     (τακτικό αριθμ.)

nimius -a -um

publicus -a -um

extremus -a -um υπερθ. του επιθ. exterus -a -um

Punicus -a -um

Γ' ΚΛΙΣΗ

praecox – praecocis

omnis -is -e

recens - recentis

ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ

quidam, quaedam, quoddam (αόριστη επιθετική)

tu (προσωπική)

hic, haec, hoc (δεικτική)

qui, quae, quod (αναφορική)

nemo (αόριστη ουσιαστική)

ipse, ipsa, ipsum (οριστική)

ΡΗΜΑΤΑ

1H ΣΥΖΥΓΙΑ

interrogo, interrogavi, interrogatum, interrogare

puto, putavi, putatum, putare

tutor, tutatus sum, tutatum, tutari αποθ.

2H ΣΥΖΥΓΙΑ

habeo, habui, habitum, habere

deleo, delevi, deletum, delere

caveo, cavi, cautum, cavere

3H ΣΥΖΥΓΙΑ

affero, attuli, allatum, afferre (προστ. ενεστ. affer)

ostendo, ostendi, ostentum και ostensum, ostendere

inquam

decerpo, decerpsi, decerptum, decerpere

dico, dixi, dictum, dicere (προστ. ενεστ. dic)

nolo, nolui, -, nolle  

confido, confisus sum, confisum, confidere ημιαποθ.

depono, deposui, depositum, deponere

credo, credidi, creditum, credere

consulo, consului, consultum, consulere

memini, meminisse

sumo, sumpsi, sumptum, sumere

4H ΣΥΖΥΓΙΑ

scio, sci(v)i, scitum, scire  

ΒΟΗΘΗΤΙΚΟ ΡΗΜΑ: sum, fui, -, esse

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΑ

quando

tam

prope

quondam    statim

«Η ΦΑΡΜΑΚΩΜΕΝΗ ΣΤΟΝ ΑΔΗ» ΚΑΙ «Ο ΚΡΗΤΙΚΟΣ» ΤΟΥ ΣΟΛΩΜΟΥ

Στο εξαιρετικό περιοδικό "Θέματα Λογοτεχνίας" των εκδόσεων Γκοβόστη τεύχος 13, σελ. 58-65 έκδ. 1999- 2000  διάβασα τη μελέτη του Peter Mackridge της οποίας απόσπασμα εκτενέστατο αντιγράφω για όλους τους εμπλεκόμενους με τη Λογοτεχνία Κατεύθυνσης:

     ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΑΥΡΟ ΑΔΗ ΣΤΗ ΘΥΡΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΣ: «Η ΦΑΡΜΑΚΩΜΕΝΗ
ΣΤΟΝ ΑΔΗ» ΚΑΙ «Ο ΚΡΗΤΙΚΟΣ» ΤΟΥ ΣΟΛΩΜΟΥ.  Peter Mackridge

....Είναι φανερό ότι η «Φαρμακωμένη στον Άδη» και «Ο Κρητικός» είναι δίδυμα ποιήματα, καθώς εμπνεύστηκαν από παρόμοιες αντιλήψεις και γεννήθηκαν σχεδόν ταυτόχρονα. Αν η γραφή της «Φαρμακωμένης στον Άδη» προηγήθηκε της γραφής του «Κρητικού», όπως υποστηρίζει η Τσαντσάνογλου, τότε το χρονικό διάστημα που μεσολάβησε θα πρέπει να ήταν μικρό. Πάντως, οι αριθμοί που προέταξε ο Σολωμός σε ορισμένες ενότητες των δύο ποιημάτων δείχνουν ότι ο αναγνώστης θα έπρεπε να διαβάσει πρώτα τη «Φαρμακωμένη στον Άδη» και, αμέσως μετά, τον «Κρητικό». Πάντως πιστεύω ότι «Η Φαρμακωμένη στην Άδη» και «Ο Κρητικός» δεν μπορούν παρά να διαβαστούν ως οι δυο όψεις του ίδιου νομίσματος.
Και στα δυο ποιήματα υπάρχει ένα ερωτικό ζευγάρι, και ο ένας από τους εραστές πεθαίνει πρώτος. Στη συνέχεια, και οι δύο (και ο ζωντανός και ο πεθαμένος) περιμένουν με ανυπομονησία να συναντηθούν πάλι στη μεταθανάτια ζωή, όπου θα τους εξασφαλιστεί η αθανασία λόγω της αγνότητας του ερωτά τους. Ορισμένες επιμέρους ομοιότητες ανάμεσα στα δυο ποιήματα βρίσκονται στην περιγραφή της νέας γυναίκας στον «μαύρον Άδη» και της αρραβωνιαστικιάς «στη θύρα της Παράδεισος». Στη «Φαρμακωμένη στον Άδη» ο ποιητής γράφει ότι στο μέτωπο της ηρωίδας «έτρεμαν τα λουλούδια τα λευκά της παρθενίας» - φράση που μας βοηθάει να ερμηνεύσουμε τη λιτότερη διατύπωση του «Κρητικού» («της τρέμαν τα λουλούδια). Σωστά συν¬δέει ο Στ. Αλεξίου τα λουλούδια με «το στεφάνι των άγαμων νεκρών» το οποίο φοράει καθεμιά από τις δυο γυναίκες. Στα δυο ποιήματα το τραγούδι της νέας γυναίκας το ακούν με θαυμασμό οι «ίσκιοι» στον Άδη και οι «αχνοί αναστημένοι» στη «θύρα της Παράδεισος» αντιστοίχως. Και στα δυο ποιήματα τα πρόσωπα εκφράζουν την εμπειρία τους από την άγρια και την ήρεμη πλευρά της φύσης. Στα ιταλόγλωσσα σχέδια της «Φαρμακωμένης στον Άδη» η νέα ηρωίδα περιγράφει δυο περιστατικά που έζησε, μαζί με τον εραστή της, με φόντο το φυσικό περιβάλλον. Στο πρώτο περιστατικό οι δυο εραστές βρίσκονταν σε πλοίο σε τρικυμία, αλλά η ηρωίδα δεν φοβόταν, καθώς ο έρωτας της για τον σύντροφο της ήταν πιο δυνατός από τη φύση. Στο δεύτερο, οι δυο εραστές βρίσκονταν μέσα σε φυσικό περιβάλλον θεϊκής γαλήνης, όπου όμως, παραδόξως, η νέα γυναίκα άρχισε ξαφνικά να φοβάται και να σκέπτεται ότι ο Χάρος θα είναι γλυκός. Στον «Κρητικό», την αρχική τρικυμία τη διαδέχεται η υπερφυσική γαλήνη, ενώ ο αφηγητής αναλογίζεται και τις ειδυλλιακές πλευρές της κρητικής φύσης, όταν προσπαθεί μάταια να περιγράψει τον μαγικό ήχο που άκουσε μετά την εξαφάνιση της Φεγγαροντυμένης.
Και στα δυο ποιήματα ο ένας από τους εραστές έχει ήδη πεθάνει πριν από τον χρόνο της αφήγησης. Στη «Φαρμακωμένη στον Άδη» πεθαίνει πρώτα η γυναίκα, για να την ακολουθήσει ο εραστής της λίγο μετά. Και στον «Κρητικό» η αρραβωνιαστικιά πεθαίνει πρώτη, ενώ ο ήρωας/αφηγητής παραμένει ζωντανός στο τέλος του ποιήματος. Και στα δυο ποιήματα ο θάνατος χωρίζει τους εραστές, οι οποίοι μένουν ολομόναχοι σε δυο διαφορετικούς χώρους (Άδης-γη και γη-Ουρανός αντιστοίχως), περιμένοντας την ώρα που θα συναντηθούν. Οι ομοιότητες όμως ανάμεσα στα δυο ποιήματα τονίζουν τις αντιθέσεις.
Στον «Κρητικό» παρατηρούμε την αντιστροφή των όρων της «Φαρμακωμένης στον Άδη», από πολλές απόψεις. Η πρώτη διαφορά ανάμεσα στα δυο ποιήματα αφορά τη μετρική μορφή. Ενώ και τα δυο ποιήματα γράφονται σε δεκαπεντασύλλαβους με ζευγαρωτή ρίμα, το μετρικό σχήμα της «Φαρμακωμένης στον Άδη» είναι τροχαϊκό, ενώ του «Κρητικού» είναι ιαμβικό. Επίσης, κάθε ζεύγος στίχων στη «Φαρμακωμένη στον Άδη» αποτελεί ξεχωριστό δίστιχο που καταλήγει σε τελεία ή θαυμαστικό, ενώ στον «Κρητικό» οι στίχοι συσσωρεύονται για να διαμορφωθούν προτάσεις ποικίλης έκτασης.
Προχωρώντας τώρα από το μετρικό σχήμα στην αφηγηματολογική δομή των δυο ποιημάτων, παρατηρούμε ότι, ενώ η αφήγηση και στις δύο περιπτώσεις αρχίζει in medias res, από οποιαδήποτε άλλη άποψη η αφηγηματική εικόνα είναι τελείως διαφορετική. Η «Φαρμακωμένη στον Άδη» χωρίζεται σε δύο μέρη: στο πρώτο μέρος ακούμε το τραγούδι που λέει η νέα γυναίκα μόλις φτάσει στον Άδη και στο οποίο διηγείται ορισμένα από τα περιστατικά της ζωής της, ενώ στη συνέχεια απευθύνεται στον εραστή της• στο δεύτερο μέρος ο τριτοπρόσωπος αφηγητής περιγράφει την αντίδραση των «ίσκιων» στο τραγούδι της νέας και, τέλος, την άφιξη του εραστή. Στον «Κρη¬τικό», αντιθέτως, μοναδικός αφηγητής σ' όλο το ποίημα είναι ο ίδιος ο ήρωας, ο οποίος διηγείται τις εμπειρίες του από τη στιγμή που πέφτει το πρώτο αστροπελέκι, φωτίζοντας τη θάλασσα και τη μακρινή στεριά, μέχρι τη στιγ¬μή που αποθέτει το νεκρό πλέον σώμα της αρραβωνιαστικιάς του στον γιαλό. Έχουμε την εντύπωση ότι ο Σολωμός πειραματίζεται με δύο απόψεις, παρουσιάζοντας την κατάσταση από την οπτική γωνία μιας γυναίκας στο πρώτο ποίημα και από την οπτική γωνία ενός άντρα στο δεύτερο. Υπενθυ¬μίζω ότι ο Σολωμός επιχείρησε παρόμοιο πείραμα και στους «Ελεύθερους πολιορκημένους», όπου στο Β' σχεδίασμα παρουσιάζει έναν από τους «πολεμάρχους» να θυμάται τη νεκρή αρραβωνιαστικιά του, ενώ στο Γ' σχεδίασμα παρουσιάζει μια νέα γυναίκα να αναλογίζεται το νεκρό εραστή της• και στις δύο αυτές περιπτώσεις, η σκέψη ότι ο επιζών θα συναντήσει σύντο¬μα τον αγαπημένο του νεκρό τού δίνει το θάρρος να αψηφήσει τον θάνατο.
Άλλη διαφορά ανάμεσα στα δυο ποιήματα είναι το γεγονός ότι στη «Φαρμακωμένη στον Άδη» ο ποιητής διηγείται τη σκηνή της μεταθανάτιας συνάντησης των δυο εραστών σαν να είναι αληθινή, ενώ στον «Κρητικό» ο αφηγητής/ήρωας απλώς τη φαντάζεται. Γι' αυτό και «Ο Κρητικός» χαρακτηρίζεται από έναν ψυχολογικό ρεαλισμό που λείπει από τη «Φαρμακωμένη στον Άδη».
Ο τρόπος με τον οποίο πεθαίνει η γυναίκα διαφέρει από το ένα ποίημα στο άλλο. Στη «Φαρμακωμένη στον Άδη», η ηρωίδα αυτοκτονεί, ενώ στον «Κρητικό» η αρραβωνιασμένη πεθαίνει από φυσική αιτία, καθώς πνίγεται μετά από ναυάγιο. Σύμφωνα με την άποψη του Στ. Αλεξίου (μολονότι δεν βασίζεται στο ίδιο το κείμενο του ποιήματος), οι δύο εραστές στη «Φαρμακωμένη στον Άδη» αυτοκτονούν εκ συμφώνου, αν και χωριστά, και ο άντρας, έχοντας αργήσει λίγο, τελικά ξαναβρίσκει στον Άδη την αγαπημένη του, η οποία «πέφτει [...] στην αγκάλη του εραστή». Στον «Κρητικό», αντι¬θέτως, ο άντρας χάνει την αρραβωνιαστικιά του την ώρα ακριβώς που αυτή βρίσκεται στην αγκαλιά του, ενώ διαπιστώνει τον θάνατο της μόλις την ακουμπήσει στον γιαλό. Ετσι, το δεύτερο ποίημα τελειώνει με τον χωρισμό των εραστών κι όχι με την ένωση τους• ο ήρωας θα περιμένει τον φυσικό του θάνατο για να ενωθεί με τη μνηστή του.
Η πιο σημαντική όμως διαφορά ανάμεσα στα δυο ποιήματα αφορά τον τελικό προορισμό των προσώπων. Στη «Φαρμακωμένη στον Άδη» οι δυο εραστές καταλήγουν στον «μαύρον Άδη», ενώ στον «Κρητικό» οι εραστές θα συναντηθούν «στη θύρα της Παράδεισος». Γι' αυτό, στο πρώτο ποίημα πρόκειται για καθοδική πορεία των δυο προσώπων, ενώ στο δεύτερο η πορεία είναι ανοδική. Αυτή η θεμελιώδης αντίθεση εξηγεί, πιστεύω, εν μέρει την απόφαση του Σολωμού να σχεδιάσει σχεδόν ταυτόχρονα τα δίδυμα αυτά ποιήματα, δίνοντας στο ένα το αντίθετο μετρικό σχήμα του άλλου και γράφοντας τα, κυριολεκτικά, σε αντίθετες κατευθύνσεις, υποχρεώνοντας τον αναγνώστη των αυτογράφων που προχωρεί από το πρώτο στο δεύτερο ποίημα να αντιστρέψει το βιβλίο και να αλλάξει ο ίδιος πορεία, διαβάζοντας όχι από πάνω προς τα κάτω αλλά από κάτω προς τα πάνω.
Στη «Φαρμακωμένη στον Άδη» η άφιξη των δυο εραστών στον Άδη γίνεται αμέσως μετά τον θάνατο και είναι φανερό ότι οι εραστές διατηρούν τη σωματική τους μορφή. Στον «Κρητικό» ο ήρωας/αφηγητής φαντάζεται ότι, όταν σημάνει η Σάλπιγγα για τη Δευτέρα Παρουσία -δηλαδή αιώνες μετά τον θάνατο του- ο ίδιος ανασταίνεται και τρέχει με ενθουσιασμό να βρει την αγαπημένη του, η οποία τον περιμένει «στη θύρα της Παράδεισος». Ο ένας λοιπόν γυρεύει τον άλλο και ανυπομονούν «να μπουν στο κορμί τους».
Όπως βλέπουμε, τα δυο ποιήματα παρουσιάζουν δυο διαφορετικές αντιλήψεις για τη μεταθανάτια ζωή• η «Φαρμακωμένη στον Άδη» βασίζεται ως επί το πλείστον στις νεοελληνικές λαϊκές δοξασίες σχετικά με τον θάνατο, ενώ ο «Κρητικός» βασίζεται στη χριστιανική εσχατολογία. Εκτός από τον Άδη ο Σολωμός εισάγει κι άλλα λαϊκά μοτίβα στη «Φαρμακωμένη στον Άδη», όπως «το αθάνατο νερό» (εκδ. Πολίτη, στρ. 4), «η μαύρη γης» (εκδ. Πολίτη, στρ. 3) και ο Χάρος (εκδ. Αλεξίου, σ. 188). Οι στίχοι 5-18 της ενότητας 19 του «Κρητικού», αντιθέτως, παρουσιάζουν το σύνολο σχεδόν της χριστιανικής εσχατολογίας, όπως εκτίθεται στις Επιστολές του Αγίου Παύλου και στην Αποκάλυψη του Ιωάννη: η Σάλπιγγα, η Ανάσταση των νεκρών και η ένδυση τους με το άφθαρτο τους σώμα, το «επουράνιο» και «πνευματικό», η καταστροφή της γης, η δημιουργία του νέου ουρανού και η Θεία Κρίση."
0 Παράδεισος όμως δεν λείπει εντελώς από τη «Φαρμακωμένη στον Άδη», όπως ο Χάρος αναφέρεται και στον «Κρητικό» (έστω και μόνο ως όνομα, σε συνδυασμό με τον κεφαλαιογράμματο Έρωτα). Υπάρχει ένα σημαντικότατο, αν και ανολοκλήρωτο, δίστιχο της «Φαρμακωμένης στον Άδη», το οποίο δημοσιεύει ο Πολίτης αλλά το παραλείπει δυστυχώς ο Αλεξίου (δυστυχώς για τον αναγνώστη δηλαδή, ο οποίος στερείται ένα ακόμη πολυτιμότατο πετράδι της σολωμικής ποίησης)• οι αστερίσκοι δείχνουν ότι λείπουν έξι συλλαβές που θα αναφέρονταν στον εραστή:
                               Χωρίς ****** τ' όμορφο άστρο της αυγής,
                              άδεια κι άφωνη και μαύρη η Παράδεισο της γης.
Αν αποσυναρμολογήσουμε αυτό το πυκνό σε νοήματα και παρηχήσεις δίστιχο, θα παρατηρήσουμε τα εξής φαινόμενα: Στο σημασιολογικό επίπεδο, δε¬δομένης της παρουσίας του εραστή, του Αυγερινού που φωτίζει το κάθε ξύπνημα της νέας γυναίκας, η γη εξισώνεται με τον Παράδεισο, ενώ όταν αυ¬τός απουσιάζει γίνεται «άδεια κι άφωνη και μαύρη», επίθετα που θα ταίριαζαν ίσως περισσότερο στον Άδη, με τη διαφορά όμως ότι, έτσι όπως παρουσιάζεται στο ποίημα ο Άδης, δεν είναι ούτε άδειος (χώρια από τους δυο εραστές, είναι γεμάτος από «ίσκιους»), ούτε άφωνος (αφού όχι μόνο η γυναίκα τραγουδάει, αλλά και ο ίδιος ο Άδης -ανταποκρινόμενος στο τραγούδι της- «μουρμουρίζει»!) Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι, κατά την αντίληψη της γυναίκας, προκειμένου να χάσει τον εραστή της, ο Άδης φαίνεται προτιμότερος από τη γη. Στο ηχητικό επίπεδο παρατηρούμε στο ίδιο δίστιχο την επίμονη επανάληψη του ήχου α είτε στην αρχή της λέξης είτε στην τονισμένη συλλαβή: άστρα, αυγής, άδεια, άφωνη, μαύρη, Παράδεισο (θυμίζω και το ηχητικό παιχνίδι «αγάπη-απάτη» στο στίχο 3, το οποίο εμφανίζεται ήδη από το πρώτο στάδιο επεξεργασίας του ποιήματος). Η παρουσία του τονισμέ¬νου άδ στη λέξη «άδεια», η οποία αντηχεί τη λέξη «Άδης», μας προδιαθέτει ώστε να συνειδητοποιήσουμε ότι και η λέξη «Παράδεισος» περιέχει, ηχητικά τη λέξη «Άδης»! «Η Φαρμακωμένη στον Άδη», λοιπόν, ανατρέπει όλες τις προδοκίες του αναγνώστη, υπονοώντας ότι ο Παράδεισος και ο Άδης δεν είναι ξεχωριστοί χώροι, πάνω και κάτω από τη γη αντίστοιχα, αλλά αποτε¬λούν τις δυο όψεις της επίγειας ζωής.
«Η Φαρμακωμένη στον Άδη» είναι γεμάτη οξύμωρα και παράδοξα, όπως η εξίσωση της γης και του Άδη με τον Παράδεισο. Το πρώτο οξύμωρο εμφανίζεται ήδη στο πρώτο δίστιχο:
                                      Άδη μαύρη, χαιρετώ σε. Δεν εχάρηκε ποτέ
                                     μάτι ανθρώπου για τον ήλιο ως καθώς εγώ για σε.
Για τη νέα γυναίκα ο μαύρος Άδης γίνεται τελικά φωτεινό καταφύγιο, αφού ο επάνω κόσμος, προκειμένου να χωριστεί από τον εραστή της, έχει μεταμορφωθεί από τόπο χαράς και ολοκλήρωσης σε τόπο θλίψης και στέρησης. Όπως στον «Κρητικό», έτσι κι εδώ, το μάτι δεν είναι μόνο όργανο όρασης, αλλά και εκφράζει τη χαρά και τη λύπη. Διαβάζοντας το ρήμα «χάρηκε», ο νους μας πάει στον Χάρο, όπως γίνεται και στον «Κρητικό», όπου οι φράσης «μ' έσφιξε κι εχάρη» ίσως να σημαδεύει τη στιγμή του θανάτου της αρραβωνιαστικιάς, η οποία σφίγγει το κορμί του εραστή της για τελευταία φορά πριν η ψυχή της ξεκινήσει με χαρά προς την αιώνια ζωή (είναι η μοναδική περίσταση σ' όλο το ποίημα στην οποία η αρραβωνιαστικιά αποτελεί υπο¬κείμενο ρήματος)• έτσι στη φράση «μ' έσφιξε κι εχάρη» συνδυάζεται οΈρωτας με τον Χάρο. Δεύτερο οξύμωρο:
                                  εκατάπια το φαρμάκι σαν αθάνατο νερό.
Είναι σαν το δηλητήριο να μην επιφέρει τον θάνατο της νέας γυναίκας, αλλά την αθανασία της - αφού (τρίτο οξύμωρο):
                            Όνειρο κοντό για μένα νιότη, αγάπη και ζωή•
                            όλα ονείρατα στον κόσμο, ναι, κι ο θάνατος τα λύει.
Η επίγεια ζωή δεν είναι παρά όνειρο, από το οποίο ο άνθρωπος ξυπνάει όταν πεθαίνει - μια αντίληψη που ο Σολωμός εκφράζει και στα ιταλόγλωσσα σχέδια της «Τρίχας»: «Και άλλωστε η ίδια η ζωή τι άλλο είναι παρά όνειρο; Και δυστυχισμένος όποιος το βλέπει να διαρκεί πολύ» .
Αν υποθέσουμε ότι η «Φαρμακωμένη στον Άδη» προηγήθηκε στενά του «Κρητικού», μπορούμε να θεωρήσουμε το πρώτο ποίημα ως «δοκιμή» για το δεύτερο. «Η Φαρμακωμένη στον Άδη» παρουσιάζει το «οικιακό» δράμα του άτυχου έρωτα δυο νεαρών, ενώ ο «Κρητικός» διηγείται τα πάθη ενός ώριμου ήρωα μέσα στα πλαίσια της εθνικής ιστορίας και γεωγραφίας (απελευθερωτικός αγώνας στην Κρήτη) και της χριστιανικής εσχατολογίας. Στον «Κρητικό» ο Σολωμός εγκαταλείπει τα οξύμωρα και τα ηχητικά παιχνίδια που χαρακτη¬ρίζουν τη «Φαρμακωμένη στον Άδη», όπως εγκαταλείπει σχεδόν και τις λαϊκές δοξασίες• θα μπορούσαμε να πούμε ότι στον «Κρητικό» το παράδοξο στοιχείο αντικαθίσταται από το Ορθόδοξο. Όσο παρήγορη κι αν είναι η ιδέα ότι οι άτυχοι εραστές θα συναντηθούν στον Άδη αμέσως μετά τον θάνατο τους, ο Σολωμός ξέρει ότι πρόκειται για ψευδή δοξασία• εξάλλου, θα υπήρχε και ο κίνδυνος να εκληφθεί το ποίημα του (όπως και το προγενέστερο του ποίημα «Η Φαρμακωμένη») ως δικαίωση της αυτοχειρίας. Απεναντίας, στον «Κρητικό», μολονότι ο ήρωας υπονοεί ότι κινδυνεύει να πέσει στον «γκρεμό» - ή την «άβυσσο» - της απελπισίας, τελικά όμως αποφεύγει τον πειρασμό της αυτοκτονίας με το να εξιστορεί τα πάθη του. Ετσι, στον «Κρητικό» ο Σολωμός αποφασίζει να διακηρύξει αυτό που, γι' αυτόν, αποτελεί την αλήθεια, δηλαδή την παραμυθία της χριστιανικής πίστης, ότι βεβαίως θα ενωθούμε τελικά με τους προσφιλείς μας τεθνεώτες, πρέπει όμως να ζήσουμε με εγκαρτέρηση περιμένοντας πρώτα το φυσικό τέρμα του βίου μας και στη συνέχεια τη συντέλεια του κόσμου, για να αναστηθούμε όχι με το επίγειο σώμα μας, αλλά με «το σώμα το επουράνιον».

ΛΑΤΙΝΙΚΑ Γ΄ ΕΝΟΤΗΤΑ 24η

 

ΕΝΟΤΗΤΑ 24^η

ΚΕΙΜΕΝΟ

Cum Cornelius P. Nasica ad Ennium poetam venisset eique ab ostio quaerenti Ennium ancilla dixisset eum domi non esse, Nasica sensit illam domini iussu id dixisse et illum intus esse. Accipe nunc quid postea Nasica fecerit. Paucis post diebus cum Ennius ad Nasica venisset et eum a ianua quaereret, exclamavit Nasica se domi non esse, etsi domi erat. Tum Ennius indignatus quod Nasica tam aperte mentiebatur: " Quid" inquit "Ego non cognosco vocem tuam?" Visne scire quid Nasica responderit? "Homo es impudens. Ego cum te quaererem, ancillae tuae credidi te domi non esse; tu mihi ipsi non credis?"
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Όταν πήγε ο Πόπλιος Κορνήλιος Νασικάς στον ποιητή Έννιο και σ΄αυτόν που τον ζητούσε από την πόρτα, η υπηρέτρια  είπε ότι δεν ήταν σπίτι, (τό­τε) ο Νασικάς κατάλαβε πως εκείνη του το είπε αυτό με διαταγή του κυρίου της και πως ο Έννιος ήταν μέσα. Άκου τώρα τί έκανε μετά ο Νασικάς. Όταν ήλθε λίγες μέρες αργότερα ο Έννιος στον Νασικά και τον ζητούσε από την πόρτα, ο Νασικάς φώναξε πως δεν ήταν σπίτι, παρόλο που ήταν. Τότε ο Έννιος αγανακτισμένος που ο Νασικάς έλεγε ψέματα τόσο φανερά, του είπε: «Τι λοιπόν; Δε γνωρίζω τη φωνή σου;» Θέλεις να μάθεις τι απάντησε ο Νασικάς; «Είσαι αναιδής άνθρωπος. Όταν σε ζητούσα εγώ, πίστεψα την υπηρέτρια σου πως δεν ήσουν σπίτι. Εσύ δεν πιστεύεις εμένα τον ίδιο;»

ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ

Α' ΚΛΙΣΗ

poeta -ae

ancilla -ae

ianua -ae

Nasica -ae   χωρίς πληθ.

Β' ΚΛΙΣΗ

dominus -i

ostium -ii

P. Cornelius -i (i)    κλητ. ενικού P. Corneli· χωρίς πληθ.

Ennius -i (i)    κλητ. ενικού Enni- χωρίς πληθ.

Γ' ΚΛΙΣΗ

vox -vocis    (θηλ.)

homo -inis    (αρσ.)

Δ' ΚΛΙΣΗ

iussus -us    (αρσ.) εύχρηστο μόνο στην αφαιρ. ενικού iussu

domus - domus και domi (επιρρ.) - domui - domum - domus - domo (θηλ.)

domus - domuum και domorum - domibus - domos - domus - domibus

Ε' ΚΛΙΣΗ

dies - diei - diei - diem - dies - die    (αρσ.)

dies - dierum - diebus - dies - dies - diebus

ΕΠΙΘΕΤΑ

Β' ΚΛΙΣΗ

paucus -a -um

Γ ΚΛΙΣΗ

impudens -entis

ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ

is, ea, id    (οριστική)

ille, illa, illud    (δεικτική)

quis, quid    (ερωτηματική ουσιαστική)

se    (προσωπική)

ego    (προσωπική)

tuus, tua, tuum    (κτητική)

tu    (προσωπική)

ipse, ipsa, ipsum    (οριστική)

ΡΗΜΑΤΑ

1Η ΣΥΖΥΓΙΑ

exclamo, exclamavi, exclamatum, exclamare

indignor, indignatus sum, indignatum, indignari αποθ.

2H ΣΥΖΥΓΙΑ

respondeo, respondi, responsum, respondere

3H ΣΥΖΥΓΙΑ

quaero, quaesivi, quaesitum, quaerere

dico, dixi, dictum, dicere    (β εν. προστ. ενεστ. dic)

accipio, accepi, acceptum, accipere

facio, feci, factum, facere (β εν. προστ. ενεστ. fac)

cognosco, cognovi, cognitum, cognoscere

credo, credidi, creditum, credere

inquam

volo, volui, -, velle  

ΒΟΗΘΗΤΙΚΟ ΡΗΜΑ: sum, fui, -, esse

4Η ΣΥΖΥΓΙΑ

venio, veni, ventum, venire

sentio, sensi, sensum, sentire

mentior, mentitus sum, mentitum, mentiri αποθ.

scio, sci(v)i, scitum, scire (προστ. ενεστ. scito - scitote αντί για sci –scite/

προστ. μέλλ. scito -scito -scitote -sciunto)

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΑ

domi   post

intus    tum

nunc    tam

postea

aperte